دراسه وتحلیل مفهوم الإنجاب من وجهه نظر المفکرین المسلمین (من الفارابی إلی ابن خلدون)

نوع المستند : مقالات علمی پژوهشی

المؤلفون
1 جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی
2 دانشگاه الزهرا
المستخلص
لقد بات مفهوم الإنجاب فی العصر الحدیث یتمتع بأهمیه کبیره فی نظریات علم السکان (الدیمغرافیا) ویعبر عنه بمصطلح الخصوبه. تحاول الدراسه الحالیه وصف وتحدید هذا المفهوم لدی عدد من المفکرین المسلمین بما فیهم: الفارابی وأبوعلی مسکویه والمعری وابن سینا ونصیر الدین الطوسی وابن خلدون. وتتمثل أهمیه هذه الدراسه کونها تعبر عن حاجه النظام الجامعی الإیرانی- الذی یعد مجتمعا یعتمد فی أسسه مبادئ الإسلام وشریعته- إلی علم محلی فی کافه مجالات العلوم الإنسانیه بما فیها علم السکان. ویعتبر علم السکان الذی یدرس فی الجامعات هو تقلید للمفهوم الغربی لهذا العلم المعرفی ولیست هناک إشارات إلی ما خلّفه مفکرو الإسلام والحضاره الإسلامیه. ومن أجل تحقیق أهداف البحث استفدنا من المنهج الوثائقی. أظهرت نتائج البحث أن جمیع مفکری الإسلام الذین تمت دراسه آرائهم کانوا یهتمون بموضوع التناسل(الإنجاب) والقضایا المتعلقه به. إن أهمیه التناسل أو الإنجاب لدی هؤلاء المفکرین کانت کبیره بحیث اعتبروا القابلیه للإنجاب أحد خصائص المرأه وما یمیزها فی النوع البشری، کما عرّفوا التناسل والإنجاب بأنه أهم هدف للزواج. وفی هذا الإطار استعانوا بالآیات والروایات الدینیه من أجل تعزیز آرائهم ودعمها. وفی هذا المجال نجد أن أبا العلاء المعری مستثنیً من هذه القاعده العامه لأنه کان یوصی الناس بعدم الزواج والإنجاب. إن تحلیل النتائج یظهر أن مفکری العالم الإسلامی الذین تمت دراستهم فی هذا البحث وعلی الرغم من أنهم ناقشوا موضوع الإنجاب والقضایا المتعلقه به إلا أنهم لم یقدموا إحصائیات وأرقام فی هذا الباب وکانوا فی الغالب یتکلمون نظریا ویبینون آراءهم ومعتقداتهم حول هذا الموضوع. والجدیر بالذکر أنه لا ینبغی علینا أن نعتبر هذا الأمر علامه ضعف أو نقص فی هؤلاء المفکرین الکبار بل یجب أن نقرّ بالمحدودیه فی البیانات والإحصائیات فی العصور القدیمه لأن موضوع الجمع والإحصاء السکانی وتحلیله هو أمر خاص بالعصر الحدیث.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


1. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1366)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، ج 1 و 2، تهران: نگاه.
2. ابوعلی‌سینا، شیخ‌الرئیس (1364)، قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، کتاب اول، تهران: سروش.
3. اسدپور، عهدیه (1390)، مطالعه‌ای دربارۀ اندیشه‌های جمعیتی ابن‌خلدون، دوفصلنامه نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال اول، شماره اول، صص: 132- 111.
4. اسدی کویجی، علی‌اکبر (1389)، مقایسۀ عصبیت ابن‌خلدون با سرمایۀ اجتماعی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم‌سیاسی، به‌راهنمایی ابوالفضل شکوری، تهران: دانشکدۀ علوم‌انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
5. امانی، مهدی (1389)، مبانی جمعیت‌شناسی، چاپ نهم، تهران: سمت.
6. انتظاری، اردشیر؛ اسدپور، عهدیه (1391) بررسی و تحلیل مفهوم فرزندآوری از دیدگاه امام محمد غزالی، دوفصلنامه نظریه-های اجتماعی متفکران مسلمان، سال دوم، شماره دوم، صص: 39- 17.
7. انتظاری، اردشیر؛ أسدپور، عهدیه (1436)، العمر وتوقّع الحیاه و الموت عند ابن‌سینا، مجله دراسات فی العلوم الإنسانیه، العدد 21 (2)، 39- 66.
8. بلادی موسوی، صدرالدین (1378)، بررسی تحول ازدواج در ایران، فصلنامه جمعیت، شماره های 27 و 28، صص 104-81.
9. بهمن‌بیگی، محمد (1324)، عرف و عادت در عشایر فارس، تهران: بنگاه آذر.
10. چناری، عبدالامیر (1387)، نقد و بررسی اندیشه‌ها و تعابیر مشترک در آثار ابوالعلاء معرّی و سعدی، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 57، بهار، صص 68- 37.
11. حسینی، حاتم (1381)، «درآمدی بر جمعیت‌شناسی اقتصادی- اجتماعی و تنظیم خانواده»، همدان: شورای انتشارات دانشگاه بوعلی.
12. حموی، یاقوت (1980)، «معجم الادبا بالار شادالادیب الی معرفه الدیب»، بیروت: دارالفکر.
13. داوری اردکانی، رضا (1374)، فارابی: مؤسس فلسفه اسلامی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
14. رشیدی، ابراهیم (۱۳۸۱)، مباحث مرتبط با جمعیت در نوشتۀ ابن‌خلدون، فصلنامه‌ی جمعیت، شماره 59 و 60، صص: 61 - 80..
15. رواندی، مرتضی (1369)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد هفتم، چاپ سوم، تهران: نگاه.
16. ستوده، هدایت‌الله (1385)، تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام از فارابی تا شریعتی، چاپ دوم، تهران: ندای آریانا.
17. سرایی، حسن (1390)، جمعیت‌شناسی: مبانی و زمینه‌ها، تهران: سمت.
18. فارابی، ابونصر (1361)، اندیشه اهل مدینه فاضله، ترجمه سیدجعفر سجادی، تهران: کتابخانه طهوری.
19. فروتن، یعقوب (1379)، ملاحضات جمعیتی در فرهنگ عامه ایران (با تأکید بر ضرب‌المثل‌ها)، فصلنامه‌ی جمیعت، شماره 32- 31، صص 69- 46.
20. فروخ، عمر (1342)، عقاید فلسفی ابوالعلاء فیلسوف معرّه، ترجمه حسین خدیو جم، تهران: مروارید.
21. کتابی، احمد (1387)، درآمدی بر اندیشه‌ها و نظریه‌های جمعیت‌شناسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
22. کتابی، احمد (1379)، مفاهیم جمعیت شناختی در فرهنگ و ادب پارسی (2)، فصلنامه‌ی جمعیت، شماره 35 و 36، پاییز و زمستان، صص: 25- 1.
23. کتابی، احمد (1379)، مفاهیم جمعیت شناختی در فرهنگ و ادب پارسی، فصلنامه‌ی جمعیت، شماره 31 و 32، بهار و تابستان، صص: 30- 6.
24. لوکاس، دیوید، میر، پاول (1387)، درآمدی بر مطالعات جمعیت‌شناسی، ترجمه‌ی جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی حسین محمودیان، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
25. ‌مسکویه، ابوعلی (1381)، تهذیب الاخلاق، اصغر حلبی، تهران: نور الثقلین.
26. معرّی، احمد بن عبدالله (1992)، دیوان لزوم مالایلزم، المجلد الثانی، حرّره و شرح تعابیره و أغراضه کمال الیازجی، بیروت: دارالجیل، الطبعه الأولی.
27. Cleland, John and Christoher, Wilson (1987), 'Demand Theories of The Fertility Transition: An Iconoclastic View', Population Studies 41 (1), pp: 5-30.
28. Lucas, D (1994), 'The proximate Determinant of Fertility in Beginning Population Studies', The Australian National University, Canbera, pp 44- 55.
المجلد 27، العدد 3
فبراير 1442
الصفحة 19-39