دیدگاه اندیشمندان درزمینه رویکرد قرآن به عوامل Ø‌غرافیایی قصص

Abstract
بخش قابل ملاحظه­ای از متن قرآن کریم را داستان ها (قصص) تشکیل داده که ابعاد تربیتی، هدایتی، واعجازی خاصی در آن لحاظ شده است. در این نوشتار دو دیدگاه طرح شده، که دیدگاه اول (خلف­الله) معتقد است قرآن کریم به عوامل جغرافیایی قصص توجه نکرده چون فایده هدایتی وتربیتی بر آن مترتب نیست؛ ودیدگاه دوم (بی­آزار شیرازی وعبدالعزیز کامل و...) بر خلاف آن بر این باور است که قرآن به این عوامل توجه داشته وآنها را ذکر کرده است. با استناد به شواهد موجود، دیدگاه دوم (یعنی اهمیت عنصر مکانی قصص از دیدگاه قرآن) ترجیح داده شد. در این روند به این نتیجه دست یافته که قرآن نه تنها به عنصر مکان وعوامل جغرافیایی در ساختار قصص رویکرد هدفمند، روشمند وویژه­ای دارد؛ بلکه آن را به سه شکل روشن، نیمه­روشن، ومبهم طرح نموده وعلل مؤثر بر ابهام نسبی یا کلی عوامل جغرافیایی در قصص قرآنی عبارتند از: ناشناخته بودن رشته علمی جغرافیا برای مخاطب اولیه، احتیاج مخاطب هزاره بعد به کشف جنبه­های جدید اعجاز علمی، عدم ضرورت تصریح به­دلیل روشن شدن ابهامات با مطالعه منابع دیگر، اعجاز بیانی در صنعت ایجاز، وارجاع مخاطب به احادیث معصومان علیهم السلام.
این پژوهش کتابخانه­ای به روش تحلیلی توصیفی وبه هدف فهم بهتر متن ومحتوای قرآن کریم می­باشد.

أولاً: الکتب
[1]    القرآن الکریم
[2]    ابن عاشور، محمدبن طاهر، (لا تا)، تحریر المعنى السدید وتنویر العقل الجدید، لا نا.
[3]    ابن منظور، محمد بن مکرم‏، (1414 ھ.ق)، لسان العرب‏، بیروت‏: دار صادر، الطبعه الثالثة.
[4]    البلاغی، سیّد عبدالحجة، (1386 ھ.ق)، حجه التفاسیر وبلاغ الإکسیر، قم: انتشارات الحکمة.
[5]    بی­آزار شیرازی، عبدالکریم، (1380 ھ.ش)، باستانشناسی وجغرافیای تاریخی قصص  قرآن، قم: مکتب نشر الثقافه الإسلامیة، طبعه ثالثة.
[6]    بیومونت بیتر، (1369 ھ.ش)، (ترجمه: محسن شانه­جی)، خاورمیانه، مشهد: المعاونیه الثقافیه للحرم الرضوی الشریف، الطبعه الأولى.
[7]    حریریان، محمود، (1356 ھ.ش)، فیزیوکرافی شناخت بیکر زمین، طهران: منشورات جامعه تربیه المعلم.
[8]    الخزائلی، محمد، (1380 ھ.ش)، أعلام القرآن، طهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، الطبعه السادسة.
[9]    خلف­الله، محمد أحمد، (1999م)، الفن القصصی فی القرآن، بیروت: الإنتشار العربی، الطبعه الرابعة.
[10]   رشید رضا، سید محمد بن علی، (1990م)، تفسیر المنار، مصر: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
[11]   رضوان، عمربن إبراهیم، (1413ق)، آراء المستشرقین حول القرآن الکریم وتفسیره، الریاض: دار الطیبة، الطبعه الأولى.
[12]   زیدان، جرجی، (1912م)، تاریخ آداب الغه العربیة، القاهرة: مطبعه الهلال.
[13]   زیدان، عبدالکریم، (1998م)، المستفاد من قصص القرآن، بیروت: مؤسسه الرسالة.
[14]   الصادقی، الطهرانی، محمد، (1419 ھ.ق)، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، لا نا.
[15]   ــــ، (1365 ھ.ش)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مکتب نشر الثقافه الإسلامیة، الطبعه الثانیة.
[16]   الطباطبائی، سید محمدحسین، (1417 ھ.ق)، المیزان فی­ تفسیر القرآن، قم: مکتب الإنتشارات الإسلامیه لجامعه المدرسین بالحوزه العلمیة، الطبعه الخامسة.
[17]   الطوسی، محمدبن حسن، (لا تا)، التبیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
[18]   عطیه علی، سعید، (2006م)، الإعجاز القصصی فی القرآن، القاهرة: دار الآفاق العربیة.
[19]   قطب، محمد، (1993م)، منهج التربیه الإسلامیة، القاهرة: دار الشروق.
[20]   معرفة، محمد هادی، (1423 ھ.ش)، شبهات وردود حول القرآن الکریم، قم: مؤسسه التمهید، الطبعه الأولى.
[21]   مکارم شیرازی، ناصر، وآخرون، (1421ق)، الأمثل فی تفسیرکتاب الله المنزل، قم: مدرسه الإمام علی بن أبی­طالب، الطبعه الأولى.
[22]   الیسوعی، لویس معلوف، (1956م)، المنجد فی اللغة، المطبعه الکاثولیکیة.
ثانیاً: المقالات
[23]   أحمدیان، أحمد، (1376 ھ.ش)، «جغرافیای تاریخی جیست؟»، (ماهی الجغرافیا التاریخیة؟) العلوم الإنسانیه لکلّیّه الآداب والعلوم الإنسانیه بجامعه فردوسی فی مشهد، العدد3و4.
[24]   أحمدیان، أحمد، (1379 ھ.ش)، «نکاهی به سیر تاریخی شهر نجران» (نظره إلی تاریخ مدینه نجران)، المشکوة، الحرم المقدسه الرضویة، العدد30.
[25]   ابن جبیر، محمدبن ابراهیم، (1409 ھ.ق)، «قبله الصلاه بین معنى التوجه وفرضیه الإتجاه»، المجمع الفقهی الإسلامی (بمکه المکرمة)، العدد2.
[26]   الدوانی، علی، (1344 ھ.ش)، «نقش دانشمندان اسلام در سیر علوم وفنون تاریخ وجغرافی»، (دور العلماء المسلمین فی تطور علمی التاریخ والجغرافیا) درس هایی از مکتب اسلام، العدد5.
[27]   روحانی، محمد حسین، (1373 ھ.ش)، «جغرافیای قصص در نگاه پژوهشگران» (الجغرافیا القصصیه من وجهه نظر المؤلفین)، البیّنات، العدد3.
[28]   الطیبی، السید محمد، (1382ھ.ش)، «نظری برجغرافیا بزوهی در تمدن اسلامی» (نظره عابره إلی الدراسات الجغرافیه فی الحضاره الإسلامیة)، جغرافیا وتوسعه، العدد2.
[29]   کامل عبدالعزیز، (1383 ھ.ش)، «درآمدی برجغرافیای قصص قرآنی» (مدخل إلی جغرافیا القصص القرآنی)، تاریخ الإسلام، (قم: جامعه باقرالعلوم)، العدد17.
[30]   المؤمن، السید عبدالأمیر، (1374 ھ.ش)، «طوفان نوح بین القرآن والمصادر القدیمة»، الفکرالإسلامی، العدد12.
[31]   محمد ابراهیم حسن، (1413 ھ.ق)، «الأصول القرآنیه للفکر الجغرافیّ العربی»، المعارج، العدد16 و17.
[32]   مقدمی­فر، مظهر، وزیتون، علی مهدی، (1433ھ.ق)، «قصه سیدنا موسى القرآنیه (دراسه سردیّة)»، مجله العلوم الإنسانیه الدولیة، العدد19 (3).
[33]      Encyclopedia Britanica, 1961, Vol. 5, P: 61.