موتیف غربت در شعر یحیی سماوی

Authors
1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد
2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد
3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد
Abstract
موتیف (که در زبان فارسی به آن درون مایه یا بن مایه گفته می شود)، به عنوان عنصری مهم در نقد وتحلیل متون ادبی، در نقد اروپایی مورد توجه قرار گرفته است. اصل کلمه ی «موتیف» فرانسوی است ودر ادبیات به معنای فکر اصلی، یا موضوع یا لفظ تکرار شونده، یا عامل و انگیزه است. موتیف ها در شعر حاوی دلالالت های نمادینی هستند که با روح و اندیشه ها و عواطف شاعر ارتباطی تنگاتنگ و بنیادین دارند.
غربت به معنای زندگی کردن در جایی دور از وطن، گاه نزد شاعر به موتیف بدل می گردد و آن زمانی است که وی ناگزیر می شود دور از وطن و هر آنچه دوست می دارد و بدان مأنوس است زندگی کند، در قالب کلمات، عبارات، تصاویر ومعانی به تکرار آن بپردازد.
مقاله حاضر بر آن است که بر مبنای روش توصیفی - تحلیلی، چگونگی به کارگیری موتیف غربت را در شعر یحیی سماوی، شاعر عراقی مقیم استرالیا بیان دارد. موتیف غربت آشکارا در شعر این شاعر جریان داشته و با جان وی و شیوه زندگیش گره خورده است. این پژوهش از یک سو به کار بستن موتیف را به مثابه یکی از عناصر کلیدی وسازنده ی شعر یحیی سماوی نمایان می سازد واز دیگر سو به موتیف هایی نظر افکنده که نماینده غربت و آوارگی در شعر وی هستند، درون مایه هایی چون اندوه، مرگ، زن، دلتنگی وغم غربت ونمادهای دیگری از این دست که نشان از غربت شاعر دارند همچون: پرندگان مهاجر، دریا، باد.

[1]     الأبشیهی، أبو الفتح (1952م)، المستطرف من کل فن مستظرف، القاهرة، دار أحیاء التراث العربی، ج2.
[2]     ابن منظور المصری، أبی الفضل جمال الدین (1410 ﻫ): لسان العرب، بیروت، دار صادر، الطبعه الأولی.
[3]     اسماعیل، عزالدین (1972م)، الشعر العربی المعاصر: قضایاه وظواهره الفنیه والمعنویة، ط2، بیروت، دار الثقافة.
[4]     بدوی، محمد جاهین (2010م)، العشق والإغتراب فی شعر یحیی السماوی، دمشق، دار الینابیع، ط 1.
[5]     تقوی، محمد، إلهام دهقان (1388ﻫ. ش)، «موتیف چیست وچگونه شکل می گیرد» (ما هو الموتیف و کیف یتشکل)، طهران، مجله نقد ادبی، جامعه تربیت مدرس، العدد 8، صص 27 – 7.
[6]     دلشاد، جعفر وآخرون (2008م)، «الغربه فی الشعر العراقی: الشاعر العراقی المهاجر نموذجاً»، طهران، جامعه تربیت مدرس، مجله العلوم الإنسانیه الدولیة، العدد 15 (4)، صص 63-75.
[7]     السماوی، یحیی (1993م)، قلبی علی وطنی، جدة، الناشر عبدالمقصود خوجة.
[8]     ـــ، (1415ﻫ)، عیناک لی وطن ومنفی، ط1، جدة، منشورات دار الظاهری.
[9]     ـــ، (1997م)، هذه خیمتی.. فأین الوطن؟ ط1، ملبورن، استرالیا، مطبوعات R.M.Gregory
[10]    ـــ، (2003م)، الأفق نافذتی، إدیلاید، استرالیا، EUREKA
[11]    ـــ، (2005م)، نقوش علی جذع نخلة، استرالیا، منشورات مجله کلمات – سیدنی.
[12]    ـــ، (2006م)، قلیلک.. لا کثیرهنّ، جدة، منتدى الإثنینیة.
[13]    ـــ، (2008م)، البکاء علی کتف الوطن، ط1، دمشق، التکوین للتألیف والترجمه والنشر.
[14]    ـــ، (2008م)، مسبحه من خرز الکلمات، ط1، دمشق، التکوین للتألیف والترجمه والنشر.
[15]    ـــ، (2010م)، شاهده قبر من رخام الکلمات، دمشق، دار الینابیع، ط2.
[16]    ـــ، (2010م)، لماذا تأخرت دهراً، دمشق، دار الینابیع.
[17]    الشامی، حسن (2007م)، «مفاهیم أساسیه فی دراسه الموروث الشعبی الشفهی»، الریاض، مجله الخطاب الثقافی- دراسات، جامعه الملک سعود، العدد الثانی، صص59-6.
[18]    شرتح، عصام (2011م)، آفاق الشعریه / دراسه فی شعر یحیی السماوی، دمشق، دار الینابیع.
[19]    شمسی، حسن جبار محمد (2008م)، ملامح الرمز فی الغزل العربی القدیم، لندن، دار السیاب، ط 1.
[20]   طه، المتوکل (2004م)، حدائق إبراهیم، بیروت، الموسسه العربیه للدراسات والنشر، ط1.
[21]   الطیب، عبدالله (1970م)، المرشد إلی فهم أشعار العرب وصناعتها، ج3، بیروت، دار الفکر، ط1.
[22]   عرایدی، نعیم (1991م)، البناء المجسم – دراسه فی طبیعه الشعر عند محمود درویش، عکا، موسسه الأسوار، ط1 .
[23]   عوض، ریتا (1978م)، أسطوره الموت والإنبعاث فی الشعر العربی الحدیث، بیروت، المؤسسه العربیه للطباعه والنشر.
[24]    المرزوقی، عبدالله فرج (2005م)، الشعر الحدیث فی قطر: تطوره واتجاهاته الفنیة، قطر، المجلس الوطنی للثقافه والفنون والتراث، إداره الثقافه والفنون، قسم الدراسات والبحوث، ط 1.
[25]     مغنیة، أحمد جواد (2004م)، الغربه فی شعر محمود درویش، بیروت، الفارابی، ط1.
 
مراجع الإنترنت
[26]     الطالبی، علی مولود (2011م): «یحیى السماوی.. وقندیله الشعری»، مقابله مع الشاعر، صحیفه المثقف الکترونیة، العدد: 1740،