آرامگاه حضرت زینب (س) در سوریه (نقد و بررسی آرا)

Author
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران
Abstract
سال هاست که محققان پیرامون محل دفن زینب کبری (س) نظریاتی ارایه کرده و هر یک کوشیده اند تا به اثبات یا رد یکی از مکان های مورد نظر بپردازند و نهایتاً با دلائلی که همه آن ها قابل تحلیل، بررسی و نقد است، به نتیجه ای قطعی وروشن دست یابند، اما هنوز این امر در هاله ای از ابهام وتردید است. با توجه به اختلاف و تشتت آرا و نظریات موجود هم چنان این سؤال مطرح است که به راستی مکان واقعی دفن ایشان کجاست وکدام یک از این مکان ها که امروزه هزاران نفر به زیارتش می روند وحتی در کنار آن ها شاهد کرامات و برآورده شدن حاجات خود هستند، مکان واقعی قبر ایشان است؟ قرن هاست که چهار مکان به عنوان محل دفن زینب کبری گفته شده و به تازگی هم مکان دیگری به آن افزوده شده است. از این مکان ها دو مکان اشتهار بیش تری دارند یکی سوریه، (شهرک راویه یا زینبیه ) و دیگری مصر (قنطره السباع) و دو مکان دیگر هم یکی از معروفیت کمی برخوردار و دیگری نیز قولی شاذ است. یعنی قبرستان باب الصغیر در دمشق و قبرستان بقیع در مدینه و اما مکان پنجم، سنجار در موصل عراق است.
ما در این مقاله به بحث وتحلیل آرا پیرامون مدفن ایشان در سوریه (راویه یا زینبیه) پرداخته ایم و ثابت کرده ایم که این مدفن از زینب صغری دختر امام علی(ع) از أم شعیب مخزومی است که همسر محمد بن عقیل بوده و انتساب این مدفن به زینب کبری دختر امام علی(ع) و فاطمه(س) اصالت واعتبار علمی و حقیقی ندارد. این اشتباه به سبب آن پیش آمده که امام علی(ع) پنج دختر به نام های زینب و ملقب به أم کلثوم داشته اند. سه تن زینب کبری، وسطی و صغری و دو تن ملقب به أم کلثوم کبری و صغری هستند.

[1]  ابن الأثیر، علی بن محمد (لاتا)، أسد الغابة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[2]  ابن بطوطه (1370 ش)، تحفه النظار فی غرائب الأمصار وعجائب الأسفار (سفرنامه ابن بطوطة)، ترجمه محمد علی موحد، طهران، آگاه.
[3]  ابن جبیر، محمد بن أحمد (1986م)، اعتبار المناسک فی ذکر الأثار الکریمه والمناسک المعروف به: رحله ابن جبیر، بیروت، دار مکتبه الهلال.
[4]  ابن الجوزی سبط قزاوغلی (1285ش)، تذکره خواص الأمه فی معرفه أحوال الأئمة، چاپ سنگی، طهران.
[5]  ابن حجر العسقلانی، أحمد بن علی (1358ق)، الإصابه فی تمییز الصحابة، مصر، مصطفی محمد.
[6]  ــــ (1969م)، إبناء الغمر بأبناء العمر، القاهرة، دارالتحریر.
[7]  ابن حزم، علی بن أحمد (1412ق)، أسماء الصحابه الرواه وما لکل واحد من العد، بیروت، دار الکتب العلمیة.
[8]  ابن الحورانی، عثمان بن أحمد السویدی (1401ق)، الإشارات إلی أماکن الزیارات، المسمی بزیارات الشام، تحقیق عبد الوهاب الجابی، دمشق، مکتبه الغزالی.
[9]  ابن دقماق (لاتا)، الإنتصار لواسطه عقد الأمصار، مصر، بولاق.
[10]    ابن سعد، محمد بن منیع الزهری (1376ق)، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر.
[11]    ابن شداد الحلبی، عزالدین أبی عبدالله محمد (1962م)، الأعلاق الخطیره فی ذکر أمراء الشام والجزیرة، دمشق، المعهد الفرنسی للدراسات العربیة.
[12]    ابن شهر آشوب، أبی جعفر (لاتا)، مناقب الأئمة، تعلیق رسولی محلاتی، قم.
[13]    ابن طقطقی، محمد بن علی (1418ق)، الأصیل فی أنساب الطالبیین، قم، مکتبه آیه الله مرعشی النجفی.
[14]    ابن طولون، الصالحی الدمشقی (1382ق)، أعلام الوری بمن ولی نائباً من الأتراک بدمشق الشأم الکبری، تحقیق محمد أحمد دهمان، دمشق.
[15]    ابن طیفور، أبو الفضل أحمد بن أبی طاهر طیفور (لاتا)، بلاغات النساء، قم، شریف الرضی.
[16]    ابن عبدالبر، النمیری، یـوسف بـن عبدالله (1336ق)، الإستیعاب فی معرفه الأصحاب، دکن، دائره المعارف النظامیة.
[17]    ابن عساکر، أبو القاسم علی بن الحسن بن هبه الله (1421ق)، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی الشیری، بیروت، دارالفکر.
[18]    ابن عنبة، جمال الدین أحمد بن علی الحسنی (1414ق)، عمده الطالب فی أنساب آل أبی طالب، بیروت، دار الأضواء.
[19]    ابن عنبة، الفصول الفخریه (1363ش)، تصحیح: جلال الدین محدث أرموی، طهران، انتشارات علمی فرهنگی.
[20]    الباز الأشهب، منصور (1385ش)، بحر الأنساب الکبیر فی العلویین، تحقیق قیس آل قیس، طهران، معهد العلوم الإنسانیه والدراسات الثقافیة.
[21]    بصروی، علاءالدین (1408ق)، تاریخ البصروی، تحقیق: أکرم حسن العلبی، بیروت، دارالمأمون للتراث.
[22]    بصروی، شمس الدین أحمد بن محمد (1419ق)، تحفه الأنام فی فضائل الشام، تحقیق: حرفوش، عبدالقادر فیاض، دار البشائر.
[23]    بدران، شیخ عبدالقادر (لاتا)، تهذیب تاریخ دمشق لابن عساکر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[24]    البدری، أبوالبقا عبدالله بن محمد (1341ق)، نزهه الأنام فی محاسن الشام، القاهرة، المطبعه السلفیة.
[25]    البلاذری، یحیی بن جابر (1417ق)، أنساب الأشراف، بیروت، دارالفکر.
[26]    الحصنی، تقی الدین (1353 ق)، منتخبات التواریخ لدمشق، المطبعه الحدیثه بدمشق.
[27]    الحموی، یاقوت (1412ق)، معجم البلدان، بیروت، دارالفکر.
[28]    خطیب العمری، یاسین بن خیرالله (1420ق)، الروضه الفیحاء فی تواریخ النساء، بیروت، مؤسسه الکتب الثقافیة.
[29]    الخوارزمی، أبو المؤید موفق بن أحمد (1428ق)، مقتل الحسین، تحقیق: محمد السماوی، قم، نورالهدی.
[30]    الخوارزمی، أبو الوفاء ریحان بن عبد الواحد (1420ق)، المناقب، دمشق، دار العشائر.
[31]    الذهبی، شمس الدین، محمد بن أحمد الذهبی (1405ق)، العبر فی خبر من غبر، تصحیح محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، دار الکتب.
[32]    الذهبی (1407ق)، تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، تحقیق: عبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی.
[33]    السخاوی، نورالدین علی بن أحمد (لاتا)، الضوء اللامع لأهل التاسع، بیروت، دار مکتبه الحیاة.
[34]    الطبرسی(لاتا)، تاج الموالید فی موإلید الأئمه ووفیاتهم، لامط، لامک.
[35]    الطبری، عماد الدین حسن بن علی (1384ق)، کامل البهائی، تعریب وتحقیق: محمد شعاع فاخر، المکتبه الحیدریة.
[36]    الطبری، أبو جعفر محمد بن جریر بن رستم (۱۳۷۱ش)، دلائل الإمامة، قم، مؤسسه البعثة.
[37]    الطبری، محب الدین (1415ق)، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، بیروت، مؤسسه الرسالة.
[38]    ــــ (1405ق)، الریاض النظره فی مناقب العشرة، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[39]    الطبری، محمد بن جریر (1357ق)، تاریخ الطبری، القاهرة، مطبعه الإستقامة.
[40]    الطریحی، فخر الدین بن محمد (1316ق)، المنتخب فی المراثی، الهند، ملک الکتاب.
[41]    عبدالهادی، یوسف (1975م)، ثمار المقاصد فی ذکر المساجد، بیروت، مکتبه لبنان.
[42]    فخر الرازی (1988م)، الشجره المبارکه فی الأنساب الطالبیة، قم، مکتبه آیه الله مرعشی.
[43]    القزوینی الرازی، عبدالجلیل (1331ش)، بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، المسمی بالنقض، تصحیح: محدث أرموی، قم.
[44]    الکاتبی الصیادی الشافعی، محمد عزالدین حسین (2000م)، الروضه البهیه فی فضائل دمشق المحمیة، دمشق، دارالفارابی.
[45]    المجلسی، محمد باقر (1405ق)، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
[46]    مصعب الزبیری، أبوعبدالله (1410ق)، کتاب نسب قریش، مصر، دارالمعارف.
[47]    المروزی ازرقانی، إسماعیل (1409ق)، الفخری فی أنساب الطالبیین، تحقیق: مهدی رجائی، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی.
[48]    المناوی (لاتا)، إتحاف السائل بما لفاطمه من المناقب، بیروت، مکتبه الثقافیه الدینیة.
[49]    نعیمی، عبد القادر بن محمد (لاتا)، تنبیه الطالب والدارس فی أحوال دور القرآن والحدیث والمدارس، دمشق.
[50]    ـــ (1410ق)، الدارس فی تاریخ المدارس، تحقیق: إبراهیم شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[51]    الهروی، أبوالحسن علی بن أبوبکر (لاتا)، الإشارات إلی معرفه الزیارات، تحقیق: علی عمر ریاض، بیروت، مکتبه الثقافه الدینیة.
ب - المصادر
[52]    اعتماد السلطنة، محمد حسن (1317ش)، خیرات حسان، طهران.
[53]    الأصفهانی، عماد الدین حسین (1367ش)، زندگانی زینب کبری (حیاه زینب الکبری)، طهران، محمد.
[54]    الأمین، محسن (1406ق)، أعیان الشیعة، حققه: حسن الأمین، بیروت، دار المعارف.
[55]    ــــ (1351ق)، دائره المعارف الشیعیة، بیروت، دار المعارف للمطبوعات.
[56]    بحر العلوم، محمد (1400ق)، فی رحاب السیده زینب، بیروت، دار الزهراء.
[57]    ـــ (لاتا)، البیان العام للشرعات والنفقات فی تعمیر مقام السیده زینب، دمشق، ابن زیدون.
[58]    بنت الشاطیء، عائشه (1406ق)، بطله کربلاء السیده زینب، بیروت، دارالکتاب العربی.
[59]    جلالی، محمد حسین(لاتا)، مزارات أهل البیت وتاریخها، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
[60]    جمعة، خلیل أحمد (1415ق)، السیده زینب، بیروت، دارالمعارف.
[61]    حرزالدین، محمد (2007م)، مراقد المعارف فی تعیین مراقد العلویین والصحابه والتابعین، قم، سعید بن جبیر.
[62]    الحسینی، عبدالرزاق کمونه (1381ش)، آرامگاه های خاندان پاک پیامبر وبزرگان صحابه وتابعین (ضرائح أهل بیت النبی الأطهار و کبار الصحابه و التابعین)، ترجمة: عبدالعلی صاحبی، آستان قدس رضوی.
[63]    حنفی المحلاوی (2000م)، مقابر المشاهیر من آل البیت، القاهرة، لامط.
[64]    ریحاوی، عبدالقادر (1389ق)، مدینه دمشق، دمشق، مؤلف.
[65]    سابقی، محمد حسین (1387ش)، پژوهشی پیرامون بارگاه حضرت زینب(س) (بحث عن ضریح  السیده زینب(س))، ترجمة: عیسی سلیم پور اهری، نوید اسلام.
[66]    سپهر، عباسقلی خان (1346ش)، طراز المذهب فی أحوال سیدتنا زینب، طهران، اسلامیة.
[67]    الشهابی، قتیبه (1۹۹۵م)، مشیدات دمشق ذوات الأضرحه وعناصرها الجمإلیة، دمشق، منشورات وزاره الثقافة.
[68]    الصدر، حسن (1385ق)، نزهه أهل الحرمین فی عماره المشهدین، قم، مکتبه آیه الله مرعشی.
[69]    القطیفی فرج آل عمران (1409ق)، المرقد الزینّبی، بیروت، دارالفکر.
[70]    القمی، الشیخ عباس (1379ش)، هدیه الزائرین وبهجه الناظرین، طهران، دهقان.
[71]    کردعلی، محمد (1389ق)، خطط الشام، بیروت، دار العلم.
[72]    محلاتی، ذبیح الله (لاتا)، ریاحین الشریعه در ترجمه بانوان شیعه (ریاحین الشریعه فی أحوال نساء الشیعة)، طهران، دارالکتب الإسلامیة.
[73]    مغنیة، محمد جواد (1404ق)، مع بطله کربلا، بیروت، دار الجواد.