1
فرع الفن الإسلامی، قسم الفن الإسلامیّ، مؤسسه فردوس للتعلیم العالی، مدینه مشهد، إیران
2
قسم الصناعه الیدویّه، کلیه الفنون العملیّه، جامعه الفن، مدینه طهران، إیران.
المستخلص
کانت مدینه اسفراین المکان الأوّل الذی ضُربت فیه أوّل عمله نقدیه فی عصر الإیلخانیّین. الهدف من هذا البحث هو دراسه شکلیه ومضمونیّه للکتابات علی العملات النقدیّه الإیلخانیّه التی ضُربت فی مدینه اسفراین، من ثمّ الإجابه عن الأسئله التالیه: ما النقوش والکتابات التی استخدمت فی العملات النقدیّه الإیلخانیّه المضروبه فی اسفراین؟ ماذا تعنی کتابات العملات النقدیّه الإیلخانیّه المضروبه فی اسفراین؟ منهج البحث تاریخیّ، ووصفیّ ضمن تحلیل المضمون. عنی المجتمع الإحصائیّ بدراسه 42 عمله نقدیه ضُربت فی اسفراین. تشیر النتائج الحاصله إلی أنّ الإیلخانیّین قد صمّموا عدّه نقوش علی العملات النقدیّه مثل نجمه خماسیّه، ونجمه سداسیّه، وثمانیّه مملوءه، ودائره، ومندل، وزهور متعدده الأوراق، وزهره النفل، وصفّ دوائر علی الجوانب وفارس، وأسد. وکانت لغه النقوش علی العملات النقدیّه المضروبه فی اسفراین تتبدل من الخطوط العربیه والفارسیه والأیغوریّه والصینیّه تبعاً لتولّی الإیلخانیّین السلطه وزوالهم عنها. علی الرغم من أنّهم کانوا یعتنقون الأدیان مثل الشامانیّه، والبوذیّه والمسیحیّه والیهودیّه لکنّهم تساهلوا فی اعتناق الإسلام ضمن المجالات السیاسیه فی إیران. إضافه إلی الشعائر الإسلامیه، انعکست جلیّاً شعائرهم الدینیه، علی العملات النقدیّه المضروبه معبّرهً بذلک عن ثقافتهم. إنّ اختلاف دین حکّام المغول مع الشعب الإیرانی وسیاستهم الدینیه والحکومیه، تضمّنت أکبر قدرٍ من التغیّرات من ناحیه المحتویات والنقوش التی انعکست علی المسکوکات والتی یمکن دراستها علی ثلاث دورات عامّه.
- جوینی، علاءالدین عطاملک بن بهاءالدین محمد(1388). تاریخ جهانگشای جوینی، به اهتمام شاهرخ موسویان براساس تصحیح ،علامه محمد قزوینی،تهران،دستان، چاپ سوم .
- اشپولر، برتولد(1386). تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میر آفتاب، چاپ پنجم، تهران ، علمی وفرهنگی.
- اسمیت، جان مسون(1361). خروج وعروج سربداران، ترجمه یعقوب آژند،تهران،نشر ،واحد مطالعات وتحقیقات فرهنگی وتاریخی.
- بیانی، شیرین(1370). دین ودولت در ایران عهد مغول: حکومت ایلخانی ، نبرد میان دوفرهنگ، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
- سرفراز، علی اکبر و آورزمانی، فریدون(1373). سکه های ایران،تهران،سمت،چاپ اول.
- طباطبایی،سید جمال ترابی(1350). سکه های شاهان اسلامی ایران، تبریز، اداره کل فرهنگ وهنر آذربایجان شرقی.
- طباطبایی، سید جمال ترابی(1351) رسم الخط ایغوری و سیری در سکه شناسی، تبریز، اداره کل فرهنگ وهنر آذربایجان شرقی.
- ملکزاده، ملکه(1381). تاریخ سکه: از قدیم ترین ازمنه تا دوره ساسانیان، جلد 1و2،تهران، موسسه انتشارات دانشگاه تهران ،چاپ هشتم.
- نقشبندی، ناصر محمود(1387). درهم اسلامی ، ترجمه امیر شاهد، تهران، پازینه.
- شاهد، احمد(1389). سیری درسکه های شاهان ایران ازآغاز تاپایان ضرب سکه،اسفراین،استوئن.
- ظهوریان، حمیدرضا(1385). پژوهشی در گنجینه مسکوکات سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی(دفتر نخست) چاپ اول ، مشهد، میراث فرهنگی.
- نیکگفتار، احمدو بهنامفر، محمدحسن(1388)شناسایی ومعرفی سکه های ضرب شده دراسفراین :ازآغازایلخانان تاپایان صفویه، مشهد، راهیان سبز.
- السعید، عصام و پارمان، عایشه (1376) نقشهای هندسی در هنر اسلامی، ترجمه مسعود رجب نیا ، تهران ، سروش ، انتشارات صداوسیما.
- مصاحبه منتشر نشده، مشخصات سکه های ایلخانی ضرب اسفراین، احمد شاهد، پژوهشگر ونویسنده کتاب سیری درسکه های شاهان ایران ،اسفراین، تیر ماه 1396.
- مصاحبه منتشر نشده، محل ضراب خانه ایلخانی شهر بلقیس اسفراین، احمد نیک گفتار، کارشناس میراث فرهنگی و پایگاه شهر بلقیس، اسفراین، مرداد ماه 1396.
- مصاحبه منتشر نشده، تصاویر سکه های ایلخانی ضرب اسفراین، محمد محمدی، مدیراداره میراث فرهنگی، اسفراین، شهریور ماه 1396.
مهدیان,علی و شیخی,علیرضا . (2025). دراسه لمحتویات کتابات ونقوش العملات النقدیّه المضروبه خلال الدوره الإیلخانیّه فی اسفراین. دراسات فی العلوم الانسانیه, 27(4), 25-51.
MLA
مهدیان,علی , و شیخی,علیرضا . "دراسه لمحتویات کتابات ونقوش العملات النقدیّه المضروبه خلال الدوره الإیلخانیّه فی اسفراین", دراسات فی العلوم الانسانیه, 27, 4, 2025, 25-51.
HARVARD
مهدیان,علی,شیخی,علیرضا. (2025). 'دراسه لمحتویات کتابات ونقوش العملات النقدیّه المضروبه خلال الدوره الإیلخانیّه فی اسفراین', دراسات فی العلوم الانسانیه, 27(4), pp. 25-51.
CHICAGO
علی مهدیان و علیرضا شیخی, "دراسه لمحتویات کتابات ونقوش العملات النقدیّه المضروبه خلال الدوره الإیلخانیّه فی اسفراین," دراسات فی العلوم الانسانیه, 27 4 (2025): 25-51,
VANCOUVER
مهدیان,علی,شیخی,علیرضا. دراسه لمحتویات کتابات ونقوش العملات النقدیّه المضروبه خلال الدوره الإیلخانیّه فی اسفراین. دراسات فی العلوم الانسانیه, 2025; 27(4): 25-51.