أدب السجون هو فرعٌ من فروع الأدب الغنائی الذی أوجدته الظروفالسیاسیه والاجتماعیه فی مختلف المجتمعات، کما هو تعبیر عن المشاعر الصادقه للذین اعتقلوا بسبب دعوتهم للحریه، فتعرضوا للتعذیب والاضطهاد. من هؤلاء الکتّاب المعاصرین فی الأدبین الفارسی والعربی الذین کانت لکتاباتهم بصمه واضحه فی هذا المجال هما عبدالرحمن مجیدالربیعی المولود عام 1939م ورضا براهنی المولود عام 1935 م. روایه "الوشم" هی تجسید لانحسار بعض التیاراتالسیاسیه کالحزب الشیوعی فی العراق بعد هزیمه أول حکومه جمهوریه فی هذا البلد.کما أنّ روایه "بعد از عروسی چه گذشت"، تصویر للمواجهات العنیفه والمسیئه لعملاء السافاک للسجناء السیاسیین. فعکست هذه الروایه صوره للوضع السیاسی فی عهد محمد رضا بهلوی. قامت هذه الدراسه، فی إطار المنهج الوصفی-التحلیلی وعلی أساس المدرسه الأمریکیه للأدب المقارن، بمقارنه الروایتین من منظور أدب السجون. فنتائج هذه الدراسه تبدی غرض الکاتبین من کتابه هذه الروایتین وهو تصویر المجال الفکری وکیفیه تعامل الحکومات مع المثقفین فی إیران والعراق. لکن الفرق فی الوضع السیاسیللبلدین أدّی إلی نهایات مختلفه لأبطال الروایتین.
عربی
- الحمادین، موسی مبروک، (2011م)، «الروایی ناقداً عبدالرحمن مجید الربیعی نموذجاً»، رساله مقدمه للحصول علی درجه دکتوراه فی الأدب العربی، جامعه مؤته.
- دراج، فیصل، (1993م)، الحریه والدیمقراطیه وعروبه مصر، عمان، المؤسسه العربیه للدراسات والنشر.
- الربیعی، عبدالرحمن مجید الربیعی، (2002م)، الوشم، الرباط: منشورات الزمن.
- الرکابی، محسن کاظم، (2011م)، «الحیاه الحزبیه فی العراق (1968-1958)»، أطروحه مقدمه لنیل درجه دکتوراه فی التاریخ الحدیث والمعاصر، جامعه سانت کلیمنتس العالمیه، قسم التاریخ الحدیث والمعاصر.
- عبدالإله، أحمد، (2001م)، الأدب القصصی فی العراق (منذ الحرب العالمیه الثانیه، اتجاهات الفکریه وقیمه الفنیه)، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
- الفیصل، سمر روحی، (1995م)، معجم الروائیین العرب، طرابلس: دار جرّوس برّس.
- کاظم، حسین، (1999م)، «أبطال زائفون»، الحیاه الثقافیه، السنه24، العدد106، صص135-127.
- مجموعه محاورین، (1984م)، مدخل لتجربه عبدالرحمن مجید الربیعی القصصیه، بیروت: دار النضال.
- منصوری، علی، (2007)، «البطل السجین السیاسی فی الروایه العربیه المعاصره»، أطروحه مقدمه لنیل شهاده دکتوراه دوله فی الأدب الحدیث، جامعه الحاج لخضر- باتنه- کلیه الآداب والعلوم الإنسانیه، الجمهوریه الجزائریه الدیمقراطیه الشعبیه.
- نجم، عبدالله کاظم، (1987م)، الروایه فی العراق (1980- 1965)، بغداد: دار الشؤون الثقافیه العامه.
فارسی
- آباد، مرضیه، (1380ش)، حبسه سرایی در عربی از آغاز تا عصر حاضر، مشهد: دانشگاه فردوسی.
- ابراهیمی کاوری، صادق و رحیمه چولانیان، (1387ش)، «مضامین و موضوعات مشترک در حبسیه های فارسی و عربی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، سال چهارم، شمارۀ 11، صص36-9.
ـ براهنی، رضا، (1361ش)، بعد از عروسی چه گذشت،تهران: نو
ـ ___، ___، (1368ش)، قصه نویسی، چ 4، تهران: کتیبه.
ـ ___، ___، (1374ش)، گزارش به نسل بی سن فردا، تهران، نشر مرکز.
- زاهدیفر، طاهره، علی اصغر حبیبی ومجتبی بهروزی، (1396)، بررسی مؤلفههای ادبیات زندان در رمان «شرق المتوسط» اثر عبدالرحمن منیف، مجله لسان مبین، صص 60-29.
- حنیف، محمد، (1395ش)، داستان سیاسی داستان انقلاب، تهران:پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
- ظفری، ولی الله، (1388ش)، حبسیه در ادبیات فارسی (از آغاز شعر فارسی تا پایان زندیه)، چ3،تهران: امیر کبیر.
- عبدی، عباس، (1393ش)، تأثیر زندان بر زندانی، آسیب شناسی اجتماعی، تهران:قدیانی.
- فوکو، میشال، (1378ش)، مراقبت و تنبیه (تولد زندان)، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، چ2، تهران: نی.
- میرصادقی، جمال، (1360ش)، قصه، داستان کوتاه، رمان، تهران: آگاه.
- ___، ___، (1394ش)، بررسی عناصر داستانی، چ9، تهران: سخن.
- نعمتی قزوینی، معصومه، (1385ش)، «نقد اجتماعی شعر معاصر عراق»،پایان نامۀ دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تربیت مدرس.
- هاوتون، جرمی، (1380ش)، پیش درآمدی در شناخت رمان، ترجمۀ شاه پور بهیان، اصفهان: نقش خورشید.
نعمتی قزوینی,معصومه , سیاوشی,صابره و رحمتی تاب,فرشید . (2025). مقومات أدب السجون فی روایتی الوشم لعبدالرحمن مجید الربیعی و بعد از عروسی چه گذشت لرضا براهنی. دراسات فی العلوم الانسانیه, 25(2), 1-21.
MLA
نعمتی قزوینی,معصومه , سیاوشی,صابره , و رحمتی تاب,فرشید . "مقومات أدب السجون فی روایتی الوشم لعبدالرحمن مجید الربیعی و بعد از عروسی چه گذشت لرضا براهنی", دراسات فی العلوم الانسانیه, 25, 2, 2025, 1-21.
HARVARD
نعمتی قزوینی,معصومه,سیاوشی,صابره,رحمتی تاب,فرشید. (2025). 'مقومات أدب السجون فی روایتی الوشم لعبدالرحمن مجید الربیعی و بعد از عروسی چه گذشت لرضا براهنی', دراسات فی العلوم الانسانیه, 25(2), pp. 1-21.
CHICAGO
معصومه نعمتی قزوینی, صابره سیاوشی و فرشید رحمتی تاب, "مقومات أدب السجون فی روایتی الوشم لعبدالرحمن مجید الربیعی و بعد از عروسی چه گذشت لرضا براهنی," دراسات فی العلوم الانسانیه, 25 2 (2025): 1-21,
VANCOUVER
نعمتی قزوینی,معصومه,سیاوشی,صابره,رحمتی تاب,فرشید. مقومات أدب السجون فی روایتی الوشم لعبدالرحمن مجید الربیعی و بعد از عروسی چه گذشت لرضا براهنی. دراسات فی العلوم الانسانیه, 2025; 25(2): 1-21.