نمادگرایی در شعر عاشورایی (بررسی شعر عربی و فارسی معاصر)

Authors
1 استادیار دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین
2 استادیار دانشگاه شهید بهشتی
Abstract
تصویر رمزی، گذشته از زیبایی کلام، وسیله ای برای القای معانی ومفاهیم به مخاطب محسوب می شود. مفاهیمی که به واسطه ی چند پهلو بودن رمز، در یک سطح باقی نمانده وتأویل های متعددی در سیاق می گیرد. همگام با کاربرد روزافزون نماد در شعر معاصر، شعر عاشورایی نیز با فاصله گرفتن از گذشته شاهد درخشش رمز در خود گردید. از این رو نگاهی دقیق به نوع کاربرد رمز ودلالت های مختلف آن در این شعر دینی ضروری به نظر می رسد.
مقایسه حضور متنوع رمز در شعر عاشورایی ادبیات فارسی وعربی، کشف تفاوت ها واشتراکات، تمایزات منحصر به فرد دو زبان و رنگ قومی و ملّی در استفاده از این نمادها، از جمله اهدافی است که مقاله به دنبال روشن ساختن آن ها در اشعار برجسته ی شاعران معاصر است؛ لذا بنابر ضرورت اشعار برجسته بیش از 40 شاعر معاصر از دو ملت انتخاب و پس از استخراج نمادها ودسته بندی آن ها به شیوه آماری و با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی کاربرد این نمادها در شعر عاشورایی پرداخته شد.
براساس برخی نتایج به دست آمده، حضور انواع نمادهای طبیعی، تاریخی و دینی در شعر عاشورایی فارسی بیش از اشعار عربی مطرح شده است. ایرانیان در استفاده از عناصر ملی نیز از شاعران عرب پیشی گرفته اند. گلها مهم ترین عنصر مشترک، و نور و ظلمت پرکاربردترین نماد طبیعی در دو زبان است. استفاده از برخی نمادها نیز خاص زبان بوده و یا نمادی واحد در شعر عربی و فارسی مدلولی متضاد می گیرد.

[1]    ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم، (1408 ق)، لسان العرب، علی شیری (تعلیق)، ط1، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[2]    أحمد، محمدفتوح، (1984م)، الرمزو الرمزیه فی الشعر المعاصر، ط3، القاهرة، دارالمعارف.
[3]    إسرافیلی، حسین، (1386 ش)، ردپای صدا، ط1، طهران: کتاب نیستان.
[4]    الهی قمشه­ای، مهدی، (1380 ش)، نغمه حسینی، ط1، قم، پارسایان.
[5]    أمین پور، قیصر، (1380 ش)، آینه های ناگهان، ط3، طهران، نشر افق.
[6]    إنسانی، علی، (1386 ش)، چراغ صاعقه، علی موسوی گرمارودی (تقدیم) ط 5، طهران، جمهوری.
[7]    بحرالعلوم، مهدی، (1428 ق- 2007م)، بدائع الشعراء فی رثاء سیدالشهدا، ط1، بیروت، دارالزهراء.
[8]    البستانی، صبحی، (1986 م)، الصوره الشعریه فی الکتابه الفنیة، ط1، بیروت، دارالفکر اللبنانی.
[9]    بیابانکی، سعید، (1387 ش)، باغ دوردست، ط1، طهران، نشر تکا.
[10]         پورنامداریان، تقی، (1385 ش)، داستان پیامبران در کلّیات شمس، ط 3، طهران، پژوهشکده علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.
[11]         ـــ، (1386 ش)، رمز وداستانهای رمزی در ادب فارسی، ط6، طهران، انتشارات علمی وفرهنگی.
[12]         جعفری، محمود، (1386 ش)، «مروری بر شعر عاشورایی»
(jafarimahmood.blogfa.com)
[13]         جمال الدین، مصطفی، (1415ق- 1995م)، دیوان، ط1، بیروت، دارالمؤرخ العربی.
[14]         جمیل،جواد، الحسین لغه ثانیة،  
http://www.iraqcenter.net/vb/11577.html
[15]         الجواهری، محمدمهدی، (1982م)، دیوان، ط3، بیروت، دارالعودة.
[16]         چایچیان، حبیب، (1373 ش)، ای اشک­ها بریزید ، ط15، طهران، انتشارات جاویدان.
[17]         الخاقانی، علی، (1408ق)، شعراء الغری النجفیات، ط2، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.
[18]         دحبور، أحمد، (1983 م)، دیوان، بیروت، دارالعوده.
[19]         رسا، قاسم، (1340 ش)، دیوان، ط1، طهران، طبع بهمن.
[20]         ستاری، جلال، (1372ش)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، طهران، نشر مرکز.
[21]         ـــ، (1374ش)، اسطوره ورمز، ط 1، طهران، سروش،.
[22]         سلامه، بولس، (1961م)، عیدالغدیر، ط2، بیروت، دارالاندلس.
[23]         سنگری، محمدرضا، (1386 ش)، راز رشید، ط3، طهران، سوره مهر.
[24]   العسیلی، سعید، (1406 ق)، کربلاء، ط1، بیروت، دار الزهراء،.
[25]   صفارزاده، طاهره، (1384 ش)، دیدار صبح، ط 2، طهران، پارس کتاب.
[26]   فراهانی، ادیب الممالک، لا تا، دیوان، تصحیح وحید دستگردی، طهران:چاپخانه مروی.
[27]   الفرطوسی، عبدالمنعم، (1978 م)، ملحمه اهل البیت( جلد3)، ط1، بیروت، دارالزهراء.
[28]   قزوه، علی رضا، (1) (1386 ش)، من می گویم شما بگریید، ط 7، انتشارات سوره مهر.
[29]   ـــ(2) (1386 ش)، باکاروان نیزه، ط 5، طهران، سوره مهر.
[30]   مجاهدی، محمدعلی، (1379 ش)، شکوه شعر عاشورا، ط 1، قم، مرکز تحقیقات اسلامی.
[31]   ـــ، (1376ش)، بال سرخ قنوت، ط1، طهران، انتشارات سوره.
[32]   مجیب مصری، حسین، (1421ق)، کربلاء بین الشعراء الشعوب الإسلامیة، ط1، القاهرة، الدار الثقافیه للنشر.
[33]   محمد زاده، مرضیه، (1386 ش)، دانشنامه شعر عاشورایی، ط2، طهران، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
[34]   مردانی، نصرالله، (1374 ش)، سمند صاعقه، ط 1، طهران، حوزه هنری تبلیغات اسلامی.
[35]   ـــ، (1377 ش)، شعر اربعین، ط 1، طهران، نشر شاهد.
[36]   ناظرزاده کرمانی، أحمد، (1369 ش)، دیوان، ط 1، انتشارات دانشگاه طهران.
[37]      نورالدین، حسن، (1408ق)، عاشورا فی الأدب العاملی المعاصر، ط1، بیروت، الدارالإسلامیة.
[38]    الهاشمی، سید محمد جمال، (1406ق- 1985م)، مع النبی وآله (جزءاول)، ط1، سبهر.
[39]    هال، جیمز، (1387 ش): فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق وغرب، رقیه بهزادی (مترجم)، ط 3، طهران، فرهنگ معاصر.
[40]    الیافی، نعیم، (2008 م)، تطور الصوره الفنیه فی الشعر العربی الحدیث، محمد طحان (تقدیم)، دمشق، صفحات للدراسه والنشر.
[41]    یاحقّی، محمد جعفر، (1386ش)، فرهنگ اساطیرو داستان واره ها درادبیات فارسی، ط 1، طهران، فرهنگ معاصر.
[42]    یزدی، ریاضی، (1371 ش)، دیوان، حسین آهی(مصحح)، طهران، جمهوری- اسدی.
 
المقالات
[43]    آئینه وند، صادق؛ حسن، نصرالله، (2006 م)، «دراسه مقارنه فی أساطیر الخصب: سیاوش وأدونیس نموذجاً»، مجله العلوم الانسانیه الدولیة، السنه 13، العدد 2، الصفحه 1-9 (9).
[44]    روشنفکر، کبری؛ مرتضی، زارع، حسینعلی، قبادی، (1390 ش)، «گستره عناصر نماد واسطوره در اشعار سمیح القاسم وحسن حسینی»، فصلنامه پژوهش های زبان وادبیات تطبیقی، د-2، ش -2.