1 2383-4269 Tarbiat Modares University 627 تکرار و آمیختگی دلالت های فنی آن در شعر نوی «سیّاب» صدقی حامد b شریف عسکری محمد صالح c جعفری محمد علی d بیانلو علی e b دانشگاه تربیت معلم c دانشگاه تربیت معلم d دانشگاه تربیت معلم e دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت معلم 1 7 0 18 4 1 20 19 01 2010 13 09 2010 لفظ (یا عبارت) گاهی به واسطه تکرار، که یکی از شیوه های تعبیر در زبان شعر است، حاوی دلالت های فنی گوناگون و احیاناً متداخلی است که در جان مخاطب تأثیر می گذارد و این امر به کمک شاعر مستعد و چیره دست که قادر به هدایت سخن به سوی سودمندی و لذت بخشی است ، صورت می پذیرد. ارزش این نوع تکرار در استوار نمودن دلالت ها، فزونی می گیرد؛ زمانی که بهره مندی از واژگان و احساس و اصالت کلامی قرین شاعر باشد. اگر که نقصی در آن باشد، ناگزیر این نقص منجر به لفظ پردازی پیش پا افتاده می شود. افزون بر آن دلیل ناتوانی شاعر در به اختیار گرفتن کامل زمام أسلوب تکرار نیز است. شعر نو که در بردارنده نیروی تعبیری توانمند در تکرار است، توانسته در ادای مقصود، نزد شاعران بزرگ موفق باشد. همان گونه که این أمر در نزد «سیّاب» پیشگام شعر نو، رخ داده است. به طوری که وی توانسته بر این نیرو دلالت های بسیار بخشد و از فراسوی آن به دنبال تحقق بخشیدن به اهداف متن باشد؛ که متجلی دردلالت بلاغی، شعوری، موسیقایی و تصویری در شش مقطع می باشد. و این نیرو در شعر نوی «سیاب» به منظور رسیدن به دلالت های فنی، ریشه دوانده و توانسته است که زیبایی دلالت را به مخاطب با موفقیت کامل به صورت آمیخته، جاری سازد. و این همان منزلت شعر برتر است که ما را رهنمون به پژوهش پیرامون جلوه ظاهری زبانی و دلالت های ماورایی آن می سازد. این دلالت ها عنصر ریشه دار تعبیر ادبی تکرار هستند.
10639 بررسی تطبیقی مناظره های شمشیر و قلم در ادبیات عربی و فارسی (با تکیه بر مناظره شمشیر و قلم یعقوبی طوسی و ابن نباته مصری) غلامحسین زاده غلامحسین f روشنفکر کبری g خدایار ابراهیم h حسوکی نعیمه i f دانشگاه تربیت مدرس g دانشگاه تربیت مدرس h دانشگاه تربیت مدرس i دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت مدرس 1 7 0 18 4 21 36 21 08 2010 31 10 2010 ژانر مناظره در ادب فارسی و عربی پیشینه ای طولانی دارد، به گونه ای که شاعران و نویسندگان فارسی زبان و عرب نمونه¬های موفقی در این گونۀ ادبی از خویشتن به یادگار گذاشته اند. در این مقاله پس از اشاره به سیر تحول مناظره در ادب فارسی و عربی، مناظره¬های منثور تخیّلی شمشیر و قلم، که هر کدام نماد گروهی از جامعه خود هستند، با تکیه بر مناظره «شمشیر و قلم» از یعقوبی طوسی (مؤلّف به سال 769 هـ .) و «المفاخره بین السیف والقلم از ابن نباته مصری» ( قرن هشتم قمری ) مقایسه و تحلیل، و با استفاده از جدول¬های تطبیقی، تشابهات و تفاو ت های این دو مناظره نشان داده شد. نتیجۀ تحقیق نشان داد این نوع ادبی در زبان فارسی و عربی با تأثیرپذیری از عناصر فرهنگ اسلامی، نقش مهمی در فرهنگ و تمدن این دو ملت داشته، قالبی مهم برای بیان آرمان های دو ملت در طول تاریخ بوده است. 10608 تطور و تجدید در وزن های بحور شعر عربی خلیفه شوشتری محمد ابراهیم j j دانشگاه شهید بهشتی 1 7 0 18 4 37 48 12 10 2009 14 11 2010 ما می دانیم که خلیل بن احمد فراهیدی وزن های بحور شعر عربی را در شانزده بحر گنجانیده است؛ اما و آنچه که امروز برای پژوهشگران مورد سوال است این است که: این وزن های ثبت شده آیا ثابت باقی مانده اند، و یا اینکه مشمول پیشرفت شدند؟ این مقاله سعی می کند که به این سوال پاسخ علمی و مستدل بدهد، و ثابت کند که هر یک از این بحرهای شعر مشمول تطور و تحول شده است. البته همراه با مثال های شعری لازم، لذا تک تک بحرها مورد بررسی قرار می گیرند و به خاطر خلاصه بودن مقاله به بعضی از تغییرات آهنگی آن اکتفا می شود. بدون شک این کار علمی برای پژوهشگرانی که با علم عروض سروکار دارند بسیار مفید است. 351 مدایح نبوی در شعر عربی (بررسی دگرگونی های تاریخی آن) سلیمی علی k احمدی محمد نبی l k دانشیار گروه عربی دانشگاه رازی l استادیار گروه عربی دانشگاه رازی 1 7 0 18 4 49 64 05 01 2010 05 12 2010 مدایح نبوی بخش عظیمی از میراث اسلامی و عربی گذشته را تشکیل می دهد و هزاران قصیده سرشار از عواطف دینی و انسانی در این زمینه سروده¬ شده است. این نوع شعر، مانند دیگر گونه های ادبی، طی سالیان گذشته از لحاظ شکل و محتوا، دستخوش دگرگونی فراوانی شده است. علاوه بر این، در شعر معاصر، به شدت رنگ اجتماعی و سیاسی به خود گرفته است. این مدائح در آغاز عصر حاضر، تلاشی به منظور احیای سنت شعری گذشته بود، اما طولی نکشید که رنگ سنتی آن دگرگون شد و دغدغه های اجتماعی و سیاسی بر آن غلبه نمود که در نتیجه آن، این نوع شعر، در برابر امت و موضوعات سرنوشت ساز آن، خود را متعهد احساس نمود. بر مبنای دگرگونی¬هایی که این مدائح در ادب قدیم و جدید عربی به خود دیده است، می توان آن را به سه دسته تقسیم¬بندی نمود: 1-گرایش شعری خالص (بُرده اول) 2-گرایش شعری آمیخته به تصوف، معارف دینی و فلسفه (بُرده دوم) 2- گرایش شعری با رنگ اجتماعی و سیاسی (در شعر معاصر) 2635 معیارهای عزل و نصب امیران خراسان در عهد اموی چلونگر محمدعلی m محمودآبادی سید اصغر n عباسی علی اکبر o m استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان n . استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان o دانشجوی دکترای تاریخ دانشگاه اصفهان 1 7 0 18 4 65 80 16 01 2010 20 12 2010 حاکمان خراسان در عهد اموی همگی عرب بوده و بر اساس اندیشه های خلفا و با انگیزه های حمایت از خویشاوندان و گاه با پرداخت رشوه و زمان  هایی نیز بر اساس شایستگی ها و لیاقت به این سمت می رسیدند. بر اساس همین تفکر بیشتر حاکمان عهد اموی قرشی بودند. البته در مواقعی که خطر از دست رفتن خراسان بود، حاکمان آن ایالت بر اساس مقتضیات و مصلحت قدرت و حکومت امویان و با توجه به کارایی موثر و مناسب در سایر مناصب به عنوان امیر خراسان تعیین می شدند. بر کناری امیران به جهت اختلاس های مالی آنان بود. عمده امیران خراسان پس از عزل زندانی و شکنجه و مورد بازخواست قرار می گرفتند. بازخواست برخی از آن ها به جهت اموالی بود که در دوران امارتشان اختلاس کرده بودند یا احساس می شد که اموال زیادی از بیت المال را برای خود برداشته اند. 9683 آرایه های بدیعی مبتنی بر تشبیه حصاوی محمد جواد p p استادیار دانشگاه خلیج فارس (بوشهر) 1 7 0 18 4 81 99 11 05 2010 20 12 2010 درگیری بر سر لفظ و معنا از دیر باز میان علمای بلاغت رایج بوده است. این امر سبب گردیده تا آنان به چهار دسته تقسیم شوند و هر کدام طرف دار یک شیوه باشند. حاصل این کشمکش ها، توجه و اهتمام فراوان به برخی زیبایی ها و کم ارزش نشان دادن برخی دیگر شد. در این میان، علم بدیع که از زمان سکاکی به بعد، به شاخه ای از زیبایی های لفظی و معنوی اطلاق می گشت، نسبت به دو شاخه ی دیگر یعنی معانی و بیان کم ارزش تر جلوه داده شد؛ به گونه ای که علمای بلاغت در برخی تعاریف خویش، بلاغت را در دو علم معانی و بیان محصور نمودند. دلیل این امر شاید، به ذاتی ندانستن زیبایی آرایه های بدیعی برمی گردد. در صورتی که بسیاری از این آرایه ها با شاخه های علم بیان از جمله تشبیه، مرتبط هستند. پذیرفتن چنین ارتباطی، فضای جدیدی را به روی دیدگان ما می گشاید. این فضا بسیار گسترده است و روابط معنایی به عنوان عناصر و معیارهای زیباشناسی، در آن نقش ارزنده ای دارند. با قرار گرفتن در چنین فضایی، بسیاری از آرایه های علم بدیع همچون دو شاخه ی دیگر علم بلاغت، از زیبایی ذاتی برخوردار خواهند شد. این عناصر عبارتند از:استدلال، مبالغه، بزرگ نمایی، ایهام، استطراد، تقارن، وحدت در کثرت، شگفت انگیزی و غیره است. این مقاله، برای بیان این زیبایی ادبی و فنی در آرایه های بدیعی، به بررسی آرایه های مبتنی بر تشبیه می پردازد. این آرایه ها شامل : حسن تعلیل، تفریع، تجاهل العارف، جمع، تفریق، جمع و تفریق و تجرید است. 11026 جلوه هایی از پژوهش های معناشناختی در میراث عربی و اسلامی حاجی زاده مهین دانشگاه تربیت معلم آذربایجان 1 7 0 18 4 101 122 15 03 2010 03 01 2011 پدیده معنی از موضوعاتی است که از دیر باز اندیشه بشر را به خود مشغول داشته است. نقش علمای مسلمان و عرب در بررسی مسایل مربوط به معنا بسیار حائز اهمیت بوده است. در ابتدا انگیزه اصلی آنها، از روی آوردن به مطالعه زبان، بیشتر انگیزه دینی و حفظ کتاب خدا از تحریف و نیز فهم عمیق قرآن کریم و استخراج احکام شرعی آن بوده است، بنابراین ترس از اختلاف و فساد معنا در تلاوت آیات بزرگ تریـن تأثیر را در پیدایش و روی آوردن علمای مسلمان به مطالعات معنایی داشته است. به همین دلیل کلیه بحث های زبانی علمای مسلمان از همان ابتدا متمرکز بر معانی و مقاصد قرآنی بوده است. لازم به ذکر است که معنی شناسی در میراث عربی و اسلامی در ابتدا به عنوان علمی مستقل با موضوعات و استاندارهای ویژه نبود بلکه معمولا در خلال مباحث زبانی دیگری بررسی می شد. از این رو متاسفانه بسیاری از پژوهشگران معتقدند که معنی شناسی به برکت پژوهش های زبانشناسی نوین شکل گرفته و رشد کرده است و علمای مسلمان هیچ گونه آشنایی با این علم نداشتند و به طور کلی علم معنی شناسی ثمره یی از ثمرات مطالعات زبانشناسی نوین است. اما در واقع پژوهش های معنایی عربی از قرن های سوم، چهارم، و پنجم هجری آغازشده، و به قرن های بعدی امتداد یافته است و این تاریخ زود هنگام به معنای پختگی مطالعات معنایی علمای مسلمان و عرب است. مقاله حاضر در صدد است تا نخست به تبیین تلاش های علمای مسلمان و عرب در مطالعات مربوط به معنا پرداخته و میزان اهتمام آنها را به معنی نشان دهد. سپس برای اثبات اصالت معنا نزد پژوهشگران عرب اعم از لغویها، نحویان و بلاغی ها دلایلی را ارائه داده و بیان کند که معنی شناسی علمی، عربی – اسلامی است که دارای ویژگی ها و مشخصه های خاصی است. در عین حال به این نکته اذعان دارد که علم زبان شناسی در نهادینه کردن روش های تحقیق در زمینه معنی شناسی و تدوین اصول آن نقش برجسته ای دارد. به گونه ای که مطالعات مربوط به معنی، بعد از آن که به طور پراکنده در خلال علوم دیگر بررسی می شد، به فضیلت علم زبان شناسی به علمی مستقل تبدیل شده است. علاوه بر آن پژوهش حاضر با ذکر نمونه هایی، اثبات می کند که علمای عربی و مسلمان در خلال مطالعات زبانی خود به بسیاری از دستاوردهای مطالعات معنایی نوین دست یافته اند و از این جهت می توان معنی شناسی را علمی قدیم دانست که زبانشناسان عربی و مسلمان قرنها پیش به آن پرداخته اند و از سویی می توان آن را علمی جدید به شمار آورد، چرا که اصول و پایه ها و و روش بررسی آن در آغاز قرن بیستم، مشخص و تعریف شده است. 7017 رهیافت های فکری انسان کامل و نقش خویشتن سازی او در آرمان شهرِ امین ریحانی (1876-1940 م) هاشمی مریم استادیار دانشگاه الزهرا (س) 1 7 0 18 4 123 138 30 05 2010 30 01 2011 تمامی بشریّت مشتاق زیستن در جامعه ای آرمانی و نمونه هستند، و به طور کلّی همه ملل و نحل در راه دست یافتن به جامعه ای صالح و نوین تلاش می نمایند. مکاتب فکری نیز به نوبه خود راه های گوناگون و متنوعی را جهت برپایی چنین جامعه¬ای، ارائه کرده اند و به سبب آن روش ها و ضابطه های مختلفی را با امید به تحقّق یافتن رؤیای قدیم انسانیّت، مطرح نموده اند. از این خاستگاه، فیلسوف سعی دارد از طریق راهکارهای فکری عقیدتی که گاه ممکن است آرمان گرایانه وخیال پردازانه باشد، بشریّت را به سعادت، در تأسیس «جامعه ای نمونه» برساند. ریحانی با اندیشه «آرمانگرا» به مردم جامعه خود برحسب زمانه ای که درآن می زیست، می نگریست تا بتواند با نگرش به واقعیت، اصلاحات چشمگیری را درتمامی جوانب اقتصادی، اجتماعی و سیاسی اجرا نماید، از همین منظر اندیشه آرمان گرای وی با تأثیر پذیرفتن از آرمان شهر افلاطون (428 ق.م) و فارابی (870- 950م) دارای مفاهیمی نوین است، چه، ریحانی شخصیتی مستقلّ از افلاطون و فارابی دارد. در این پژوهش به دو سبک و روش کار اعتماد شده است. این دو روش، وصفی و تطبیقی است که از طریق آن رهیافت های فکری انسان کامل و نقش خویشتن سازی او در آرمان شهر را از خلال تألیفات متناسب با موضوع تحقیق، همراه با تحلیل متون و توضیح نگرش های شامل و کامل وی پیرامون انسان کامل در آرمان شهر، دنبال می نماییم. همچنین روش مقارنه سعی دارد تا آنچه ریحانی میان قوای جسدی و عقلی و روحی انسان کامل، مورد تمییز قرار می دهد را تبیین نماید.