ORIGINAL_ARTICLE خصائص تدوین التاریخ فی عهد السلاجقه تم تدوین التاریخ فی عهد حکم السلاجقه بأسلوب حدیث فی فترات زمنیه مختلفه وفی ظل الحکومات المتفرقه والعدیده لهذه السلاله. وقد أوجد أسلوب الحکم والنظره المستوحاه من الثقافه القومیه لهذه السلاله إلى جانب أفول سلطه الخلفاء العباسیین، قبول ثقافه الأمه المغلوبه، إحیاء اللغه الفارسیه، تفرق السلاله السلجوقیه فی المناطق المختلفه وحالات أخرى، بعض الخصائص للکتب المؤلفه فی هذا العهد مثل ازدهار الکتابه باللغه الفارسیه، الاهتمام بالتواریخ المحلیه، غلبه الکتب الأدبیه وما إلى ذلک، حیث قمنا فی هذه المقاله بدراسه هذه المواضیع. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-3670-fa.pdf 2002-02-01 1 21 السلاجقه تدوین التاریخ التاریخ المحلی علم التاریخ سلجوقیان تاریخ نگاری تاریخ محلی علم تاریخ ویژگیهای تاریخ نگاری دورۀ سلجوقیان تاریخ نگاری در دورۀ حکومت سلجوقیان در دوره‌های زمانی متفاوت و حکومتهای پراکنده و متعدد این سلسله به شیوۀ نوینی رقم خورد. شیوۀ حکومتی و نگاه برگرفته از فرهنگ قومی این سلسله در کنار افول قدرت خلفای عباسی، پذیرش فرهنگ ملت مغلوب، احیای زبان فارسی، پراکندگی سلسلۀ سلجوقی در نقاط مختلف و مواردی دیگر ویژگی هایی برای کتاب های نوشته شده در این دوران مانند رونق فارسی نویسی، اهتمام به تواریخ محلی، غلبۀ کتب ادبی و جز آن به وجود آورد که در این مقاله به بررسی این موارد پرداخته شده است. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-3670-en.pdf 2002-02-01 1 21 صادق آئینه‌وند 1 دانشگاه تربیت مدرس AUTHOR ندا گلیجانی مقدم 2 دانشگاه الزهراء«س» AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE وقفه عند اسباب انتقال الخلافه الاسلامیه من المدینه المنوره الى الکوفه و نتائجه یعتبر انتقال مرکز الخلافه الاسلامیه من المدینه المنوره الی الکوفه من الاحداث الهامه والمصیریه فـی تأریخ الاسلام والتشیّع لاهل البیت (ع) حیث تم انتقال مرکز العالم الاسلامى السیاسى بشکل دائم من المدینه المنوره عاصمه الحجاز الی الکوفه ومن ثم الی دمشق وبعدها الی بغداد، وان هذا الانتقال الذى حصل لاسباب جغرافیه، استراتیجیه، سیاسیه، اجتماعیه، اضافه الی ان الکوفه قد تحولت الی مرکز التشیّع وانتشاره فـى العالم الاسلامى خاصه فـی ایران، وفـی هذا البحث سوف نناقش اسباب هذا الانتقال ونتائجه. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-12174-fa.pdf 1970-01-01 23 39 المدینه مرکز الخلافه الکوفه مرکز الخلافه أسباب انتقال مرکز الخلافه نتائج الانتقال الکوفه منطلقاً لإزدهار التشیّع مدینه مرکز خلافت کوفه مرکز خلافت علل انتقال مرکز خلافت پیامدهای انتقال کوفه پایگاه تشیّع علل و پیامدهای انتقال خلافت از مدینه به کوفه انتقال مرکز خلافت از مدینه به کوفه، از رویدادهای مهم و سرنوشت ساز در تاریخ اسلام و تشیّع است. با این انتقال که بنا به دلایل جغرافیایی، سوق الجیشی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی صورت گرفت مرکز ثقل سیاسی جهان اسلام برای همیشه از حجاز به مرکزیّت مدینه به خارج آن در کوفه و بعد دمشق، بغداد و... منتقل شد. علاوه بر این، کوفه پایگاه استقرار تشیّع و گسترش آن در جهان اسلام، خصوصا در ایران گردید. در این مقاله علل و پیامدهای این انتقال مورد بررسی قرار می گیرد. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-12174-en.pdf 1970-01-01 23 39 علی بیات 1 دانشگاه تهران AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE دراسه مقارنه للأبحاث التطبیقیه فیما تخص المناسبات الحاکمه بین التیارات السیاسیه ـ الاعتقادیه السائده وبین الشیعه فی القرن الثالث الهجری إن اتجاه تعامل العباسیین والفرق الدینیه مع الشیعه طیله القرن الثالث الهجری شهد تقلبات تعتمد علی المصالح وفقاً لما تتطلبه الأحداث التأریخیه، ولکن نزعه الشیعه لم تکن متکئه علی الآلیات السیاسیه المتداوله للرقی بمکانتها، بل کانت ملهمه من مدرسه الأئمه. فی أواسط القرن الثالث نری أن تجدید الحیاه الاجتماعیه ـ الاقتصادیه للشیعه یتعرض للمعارضه، وفی نفس الوقت نشاهد ترسیخ بنیه الحکم العباسی بتوسیع الاتجاه الحدیثی السنی. وهناک فی أوائل هذا القرن ولاسیما فی أواخره نوع من المساومه بین الحکومه وبین الأعلام الشیعیین المؤثرین التابعین لأصاله العقل. وبعد التفکیر الاعتزالی للمأمون القائم علی «العنصر المعطی للشرعیه» یشهد التاریخ أن فی زمن المعتصم والواثق کانت سیاسه الحکومه هو الاتحاد مع «الأبناء» الأثریاء، وهم الذین قد احتلوا المواقع الاقتصادیه، ویحظون بالإعفاء عن الضرائب، وکذلک الاتحاد مع المعتزله، وبذلک قد تکوّن مثلث من هذا الاتحاد. وفی النصف الثانی من القرن الثالث أدّت منافسه الجیش والخلافه فی إطار السیطره علی أموال الحکومه، متمحورهً علی قوه التنافس الطائفی، والتضامن فیما بین جماعه الشیعه ببغداد والری، متزامناً مع الضآله التدریجیه للسیطره المباشره للحکومه، واعتمادها علی دخل السواد، کل هذا أدی إلی زعزعه الحکومه، والهجره العلمیه إلی الشرق. فی هذه الآونه برعت القیم الشیعیه العلیا، کما ظهر النفوذ الإداری لبنی الفرات وبنی نوبخت مصاحباً الجهاد العلمی والعملی لأعلام المدرسه الإمامیه. فآراء کل من آندره نیومن ودیوید وینـزو وألکساندر بابویج عن هذه الأحداث جدیره بالتأمل والدراسه. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-8826-fa.pdf 1970-01-01 41 52 الشیعه الإمامیه العباسیون النواب الأربعه القرامطه شیعه امامیه عباسیان نواب اربعه قرامطه مقایسه مطالعات تطبیقی مناسبات جریانهای سیاسی- اعتقادی حاکم با شیعیان قرن سوم هجری رویکرد رفتار عباسیان و اهل فرق با شیعه در طول قرن سوم هجری دارای فراز و فرود مبتنی بر مصلحت و منفعتِ متکی بر شرایط حوادث تاریخی است، اما سوگیری شیعیان نه متکی بر ابزارهای سیاسی ترفیع دهنده بلکه ملهم از مکتب امامت می‏باشد. در اواسط قرن سوم، شاهد مقابله با تجدید حیات اجتماعی – اقتصادی شیعیان و ضابطه خیر نمودن ساختار حکومت عباسی با توسعه حدیث‌گرایی سنی، و در اوائل و به ویژه در اواخر قرن، ناظر نوعی مماشات بین دولت و شخصیتهای مؤثر شیعی پیرو اصالت عقل می‌باشیم. بعد از تفکر معتزلی مأمون، متکی بر عنصر مشروعیت آور، در زمان معتصم و واثق، خط مشی حکومت ایجاد اتحاد با سرمایه‌داران ابنا که مسبوق به ربایش موقعیتهای اقتصادی و معافیت‌های مالیاتی بودند ، با معتزله به طور مثلثی می‌باشد. در نیمه دوم قرن سوم، رقابت ارتش و خلافت در قالب کنترل دارائی دولت بر محور قدرت رقابت فرقه‌ای، و همبستگی بین جامعه شیعیان بغداد و ری و همزمان از دست رفتن کنترل تدریجی مستقیم دولت و اتکا بر درآمد سواد، نهایتاً آسیب‌پذیری خلافت و مهاجرت علمی به شرق را به بار ‌آورد. در این زمان کمینه مستمر با آرمان شیعه و نفوذ مدیریتی بنو فرات و بنو نوبخت به همراه مجاهدت علمی و عملی عاملین مکتب شاخص می باشد. نظریه آندره‌نیومن، دیوید وینزو الکساندر پاپویچ در این حوادث محل تأمل و بررسی است. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-8826-en.pdf 1970-01-01 41 52 محمد علی چلونگر 1 دانشگاه اصفهان AUTHOR اصغر منتظر القائم 2 دانشگاه اصفهان AUTHOR سید میر حسین علاّمه 3 دانشگاه اصفهان AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE دلالات مصطلح إعجاز القرآن الکریم فی ضوء بعض أقوال المتقدمین و المتأخرین فی هذه المقاله المتواضعه حاولتُُ أن أعرض باجمال إلی دلالات مـصـطلح إعجاز القـرآن الکریم وتأریخ تطوّره عبر الدراسـات اللغویه و القرآنیه و ظهور الکلمات الدالّه علیه من مثل: (آیه) و(برهان) و (سـلطان) بـادئ ذی بـدء و مـن ثَمَّ تبـلور کلمـات: (معجزه) و(إعجاز) کمـصطلـح خـاص فـی بدایـات القـرن الرابع متـتبـعاً عـنوانات أشـهـر الکتـب والـدراسات التـی عرضت لـه عبر العصور. و قد سبقتها کلمات کانت قد استعملت عند الدارسین فی أواخر القـرن الثّانی الهجری أمثال ( نظم القرآن) و(معانیه) و (مجازه) و(غریبه) و(مشکله) و(تأویله) وما شاکل وشابه. وکلّها قادت إلی استقرار مصطلح الاعجاز بعد ذلک عند المتقدمین والمتأخرین. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-6925-fa.pdf 1970-01-01 53 61 البنیویه الإعجاز المعجزه الدلاله النظم اعجاز معجزه دلالت نظم ساختار دلالتــهای اصطلاح قـــرآن کــــریم از دیدگاه متقدمین و متأخرین در این مقاله مختصر سعی شده که به دلالتهای اصطلاح اعجاز قرآن کریم در مسیرتاریخ تطور این دلالتها در مؤلفات قدما و معاصرین پرداخته شود. با مطالعه و تحقیق در کتب زبان و ادبیات عرب و کتابهای زبان‌شناسی معاصر خصوصاً در موضوعات علوم قرآنی، دلالتهای واژه‌های مشابه آن مثل (آیه)، (برهان) و (سلطان) بررسی می‌شود. همچنین بدو اصطلاح (اعجاز) و (معجزه) - که از قرن چهارم هجری تا امروز به عنوان اصطلاحاتی مشهور می‌باشند- و نیز به وجوه اعجاز القرآن (نظم القرآن)، (معانی القرآن)، (مجاز القرآن)، (مشکل القرآن) و (تأویل القرآن) و ... پرداخته شده است. پژوهشگران نیز تمام این دلالتها را در اصطلاح اعجاز القرآن به کار می‌گیرند. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-6925-en.pdf 1970-01-01 53 61 محمد علی الحسینی 1 دانشگاه تربیت معلم AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE المصادرالمالیه للدوله الاسلامیه فی بلدان الخلافه الشرقیه حتی القرن الثانی الهجری جاء الاسلام من اجل اداره المجتمع و هدایه البشریه الی الکمال والوصول الی الأهداف العالیه الاخلاق وسعاده الانسان فـى الدنیا والآخره، وَضع تعالیم واحکام جامعه فـى المیادین المختلفه من الحیاه الفردیه و الأجتماعیه، ومن اهم مواضع حیاه البشر الذى أخذ دوراً مؤثراً فـى المیادین الأخری، هو الاقتصاد والامور المالیه. وقوانین واحکام الاسلام فـى هذا المیدان و فـی المیادین الأخری مدوَّن کامل وبالشکل الذى هو کائن ضمن اداره عالم البشر، یُهیأ لهُ ایضاً ظروف الوصول الی السعاده فـی الآخره. والنظام المالـی والضریبه المتعلقه بدخل المسلمین نحو الخراج، الخمس، الزکاه والجزیه دقیق جداً والی حدودٍ صعبه و معقّده. کان المسلمون بعد فتح البلدان والملل الأخری کبلد ایران،ضمن رعایه الاصول الکلیه الحاکمه علی القوانین المالیه الاسلامیه، استفادوا ایضاً من المقررات والنظام المالـی للبلدان المفتوحه و الامم المغلوبه عصور مدیده، بالاضافه الی حفظ النظام المتشکل و المؤسسه الاداریه المالیه العائده لهم ترکوا الطرق المتعارفه قبل الاسلام علی حالها بخصوص المقادیر وکیفیه وصول الدخل الدولـی لها. هذه المقاله ضمن مطالعه النظام المالـی للمسلمین ومنابع دخل الدوله الاسلامیه وبمطالعه الکتب التاریخیه وکتب الاحکام السلطانیه، یبحث عن النظام الضریبـی لدوله الخلفاء من خلافه البلدان الشرقیه الی منتصف القرن الثانـى الهجری و یتحدث عن بعض المظاهر المالیه فـی المرحله المقصوده. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-8911-fa.pdf 1970-01-01 63 81 اسلام الاسلام ایران ایران الدوله الاسلامیه المصادر المالیه اهل الذمه والخلافه الأمویه دولت اسلامی منابع مالی اهل ذمه خلافت شرقی نظام مالی دولت در سرزمینهای خلافت شرقی تا نیمه قرن دوم هجری هرچند اسلام تعالیم و احکام جامعی در حوزه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی برای ساماندهی زندگی بشر و نیل به اهداف متعالی خلقت و تأمین سعادت دنیا وآخرت انسان وضع کرده است اما سرزمینهایی که مسلمانان در خارج از شبه جزیره عربستان گشودند از هرجهت همگون نبود بلکه در حوزه های گوناگون باهم تفاوتهایی داشت.از جمله می توان به نهادهای تمدنی و مقررات مالی اشاره کرد که فی المثل در ایران ومصر وشام به عنوان بخشهای مهمی از سرزمینهای مفتوحه، نظامهای متفاوتی برقرار بود. مسلمانان ضمن اجرای احکام کلی اسلام در حوزه های اداری و مالی، نه تنها نظامهای حاکم در سرزمینهای جدید را بکلی لغو نکردند بلکه مصلحت حکومت خود را در آن دیدند که مقررات بومی و سرزمینی را در جهت پیشبرد اهداف و مقاصد خویش به خدمت گیرند. حکمرانان مسلمان در سرزمین ایران به لحاظ سابقه تمدنی با نظام بالنسبه جامعی در امور مالی واقتصادی مواجه شدند که از پیچیدگیهای خاص برخوردار بود. تغییر نظام مالیاتی ایران لااقل در کوتاه مدت به سود آنان نبود. از این رو علاوه بر اجرای احکام ثابت و مقررات کلی مالی، نظام مالیاتی ساسانی را بخصوص در دو بخش حفظ واز آن تأثیر آشکار پذیرفتند: 1. نظام دیوانی ومستوفیگری حقوق دولتی 2. مالیات بر اراضی بخصوص خراج اعم از میزان،چگونگی و زمان اخذ. این مقاله به بررسی نظام مالی دولت خلفا در سرزمینهای شرقی و میزان تأثیرپذیری آن از نظام مالیاتی و دیوانی ساسانی و نقش ایرانیان در اداره سازمان مالی مسلمانان بحث می کند. خواهیم دید که لااقل تا اواخر قرن نخست هجری، نه تنها کارگزاران مالی ایرانی عهده دار اخذ حقوق دولتی وتنظیم دیوانهای مالی بوده‌اند بلکه این مهم را تا اواخر این قرن به زبان فارسی ثبت و ضبط می کردند و در نهایت خود پیشنهاد ترجمه دیوانها به زبان عربی را به دستگاه خلافت ارایه و پس از تصویب، آن را به نیکی به سامان رساندند. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-8911-en.pdf 1970-01-01 63 81 محمد سپهرى 1 دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE الضوء والنور فی المعارف الدینیه کثیرا ما ورد لفظ النور فی القرآن والمعارف الدینیه مثل الادعیه، و الزیارات، والاحادیث، وما قدم علیها من شروح وتفاسیر، ان الاستخدام الواسع لهذا اللفظ لفت انتباه العلماء؛ حیث اخذ کل منهم یتطرق للموضوع حسب حقله الذی ینشط فیه. وقدموا قراءات مختلفه علی ما یحتویه اللفظ من مصادیق ودلالات متعدده التی فرضته تلک النصوص علیه. فالدراسه التی بین یدیک ایها القارئ الکریم تحاول سبر الموضوع بشکل دقیق لتلقی الضوء علی جوانبه وتکشف الاتجاهات المختلفه التی ذهب الیها العلماء فی ذلک. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-7691-fa.pdf 2001-07-01 83 99 القرآن قرآن النور الضوء التفاسیر الزیارات مصادیق نور تفاسیر نــــــور در معــــارف قــــــرآنی واژه نور در قرآن و معارف دین مثل دعاها، زیارت نامه‌ها و روایت فراوان به کار رفته است. کاربرد فراوان این واژه مایع جلب نظر مفسّران گشته است و هرکس بسته به نگاه فلسفی خود به آن پرداخته است. قرائتهای مختلفی از مفهوم و مصداق این واژه شده است. مقاله حاضر به بررسی جنبه‌های دلالی این واژه و رویکردهای متفاوت مفسّران پرداخته است. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-7691-en.pdf 2001-07-01 83 99 سید حسین سیدی 1 دانشگاه مشهد AUTHOR محمد جواد حصاوی 2 دانشگاه مشهد AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE ابونواس والکفر بین مؤیدیه ومعارضیه العصر العباسی عصر الاتجاهات المختلفه سیاسیاً واجتماعیاً ودینیاً؛ وطبعاً شعراءه ذات نزعات متباینه تراها فی اشعارهم فالشاعر تاره یتظاهر بالزندقه وتاره بالایمان بالله ومنهم ابونواس اذا تتعمق فی شخصیته وبیتئه تراه زندیقاً ولکن اشعاره الایمانیه تمنعک من هذا الرأی وتؤدی الی تراجعک. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-8175-fa.pdf 1970-01-01 101 116 ابونواس ابونواس الزندقه التوبه التشیع العصر العباسی کفر توبه تشیّع عصر عباسی ابونواس و نظریه کفر درباره ایشان عصر عباسی اول عصر گرایشهای مختلف سیاسی و اجتماعی و دینی بود و طبیعتاً شعرای این دوره دارای گرایشهای متضاد خواهند بود از جمله شاعر نوگرای این دوره ابونواس که در کتابهای تاریخی از طرفی او را متهم به کفر و از طرفی دیگر او را در زمره علمای علم کلام می دانند و هنگامی که اشعار او را بررسی می‌کنیم. ابیاتی را مشاهده کنیم که نشانگر ایمان و اعتقاد او به خداوند و اصول دین و مذهب می‌باشد از جمله اشعار او در باب فریضه حج و نیز اشعارش درباره توبه و آمرزش گناهان. حال سؤال اینجاست کسی که کافر است چگونه خواهان بخشش گناهان و پذیرش توبه از طرف خداوند است و سخن از خداوند در اشعارش جایی نخواهد داشت و نیز نویسنده کتاب تأسیس الشیعه او را در زمره کسانی قرار داده که نسبت به اهل بیت علیهم السلام ارادت داشته و اشعاری در مدح امام رضا(ع) و امام موسی کاظم(ع) سروده است و این نوشته به این مقوله پرداخته و تا حدودی این حقیقت را روش ساخته که زندقه مطرح شده در کتابها، زندقه اجتماعی است که سراسر جامعه را فرا گرفته بود نه زندقه دینی که مساوی کفر باشد. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-8175-en.pdf 1970-01-01 101 116 خیریه عجرش 1 دانشگاه شهید چمران AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE القرآن وسلطه الشعب الدینیه فی عصر الغیبه أحد المباحث المهّمه فی التفکیر الاسلامی عند المسلمین وبالخصوص عند الشیعه هی نظریه النظام السیاسی المقبول عند الاسلام فی العصر الحاضر. فبعد انتصار الثوره الاسلامیه فی ایران ظهرت عدّه عناوین صارت محط انظار المفکرین ومسؤولی النظام الاسلامی؛ أمثال الجمهوریه الاسلامیه، الحکومه الإلهیه الشعبیّه، الدیمقراطیه الدینیه ؛ وأخیراً ظهر تعبیر سلطه الشعب الدینیّه. فی هذه المقاله، ومن خلال طرح بعض البحوث بعنوان مقّدمه للخوض فی الموضوع؛ قمنا اولاً بعرض مفهوم واضح حول سلطه الشعب الدینیّه، ثم عَمَدنا الى آراء الشیعه المعاصرین وأشرنا الیها فی هذا الصعید. وقد طرحنا فی هذا القسم ایضاً آراء عشره من العلماء الذین لهم وزن من حیث المکانه العلمیه والموقع السیاسی المرموق، وهم ممّن یُستمع لآراءهم فی هذا المجال. وفی القسم الاصلی من المقاله قمنا بدارسه المستندات القرآنیه ونظریه سلطه الشعب الدینیه بصوره تفصیلیّه وبالخصوص طریقه انتخاب الحاکم فی عصر الغیبه. وبشکل عام قمنا ببحث أربعه ادلّه قرآنیه لها ارتباط بالموضوع وهی: 1- آیات الشورى 2- الآیات التی لها ارتباط بخلافه الانسان فی الأرض 3- آیه الوفاء بالعهد 4- الآیات الداله على التنّبه الى التکالیف الموجّهه الى عموم الناس. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-6956-fa.pdf 2001-07-01 117 132 اسلام الدین دین الاسلام سلطه الشعب الدینیه الدیموقراطیّه الجمهوریّه مردم سالاری دموکراسی جمهوری قرآن و مردم سالاری دینی در عصر غیبت یکی از مباحث مهم در اندیشه مسلمین به ویژه شیعه نظریۀ نظام سیاسی مطلوب اسلام در عصر حاضر است. پس از پیروزی انقلاب عناوینی چون جمهوری اسلامی، حکومت الهی – مردمی، دموکراسی دینی و اخیراً تعبیر مردم سالاری دینی مورد عنایت نظریه پردازان و مسؤولان اسلامی قرار گرفته است. در این مقاله در طرح چند بحث مقدماتی، اولاً مفهومی روشن از مردم سالاری دینی ارائه گردیده و سپس به دیدگاههای اندیشوران معاصر شیعه در این زمینه اشاره شده است. رأی ده نفر از افرادی که به جهت مکانت علمی یا موقعیت سیاسی قابل توجه است در این بخش بررسی می‌شود. به طور کلی آیات شورا، آیات مربوط به خلافت انسان در زمین، آیۀ وفای به عهد، آیات دال بر توجه به خطابات تکالیف عمومی به مردم به عنوان چهار دلیل قرآنی بحث مورد توجه قرارگرفته است. http://aijh.modares.ac.ir/article-1-6956-en.pdf 2001-07-01 117 132 کاظم قاضی زاده 1 دانشگاه تربیت مدرس AUTHOR