The Journal of Research in Humanities
دراسات فی العلوم الانسانیه
AIJH
Literature & Humanities
http://aijh.modares.ac.ir
1
admin
2383-4269
2538-2160
ar
jalali
1432
10
1
gregorian
0
7
1
18
4
online
1
fulltext
fa
المحسّنات البدیعیه المبتنیه علی التشبیه
آرایه های بدیعی مبتنی بر تشبیه
إنّ إستحسان کلّ من اللفظ و المعنی و تفضیل أحدهما علی الآخر منذ القدیم، جعل البلاغیین فی إختلاف و قسّمهم ذلک إلی أربعه أقسام. فنهجت کلّ جهه منهجها الخاص، حتّی أدّی هذا الإختلاف إلی الإعتناء ببعض العلوم البلاغیه و الإستخفاف بالبعض الآخر. فهذا علم البدیع الذی کان یطلق علی المحسّنات المعنویه و اللفظیه قد نال الحظّ الأدنی من القیم الفنّیه بالنسبه إلی الآخرین، حیث حصر البلاغیون البلاغه فی علمی البیان و المعانی. لعلّ ذلک لأنّهم لم یکونوا یعدّون الجمال الذی تنطوی علیه المحسنات البدیعیه جمالاً ذاتیاً، بل کلّ ما یرونه هو محاوله کان یقوم بها الأدیب لیضفی مسحةً ظاهریةً من الجمال علی کلامه لیدلّ علی إقتداره علی التفنّن فی إستخدام المحسّنات، بینما أنّ الکثیر من هذه المحسّنات ذات صله بأقسام البیان من ضمنها التشبیه. إنّ الإنصیاع لهذا الرأی و الإعتراف بهذه الصله ینتقل بنا إلی أفق أرحب، حیث تتحکّم فیه الروابط الدلالیة، و تظهر لنا عناصر و قیماً جدیدةً للجمال الفنّی؛ مثل الإستدلال، المبالغة، الإیهام، المفاجأة، الإستطراد، التقارن و دعوی الإتحاد و غیر ذلک. هذا المقال یحاول أن یدرس المحسّنات المبتنیه علی التشبیه لیکشف فیها من عناصر الجمال الفنّی الملتفّ فی طیاتها. هذه المحسنات تشمل: حسن التعلیل، التفریع، تجاهل العارف، الجمع، التفریق، الجمع مع التفریق و التجرید.
درگیری بر سر لفظ و معنا از دیر باز میان علمای بلاغت رایج بوده است. این امر سبب گردیده تا آنان به چهار دسته تقسیم شوند و هر کدام طرف دار یک شیوه باشند. حاصل این کشمکش ها، توجه و اهتمام فراوان به برخی زیبایی ها و کم ارزش نشان دادن برخی دیگر شد. در این میان، علم بدیع که از زمان سکاکی به بعد، به شاخه ای از زیبایی های لفظی و معنوی اطلاق می گشت، نسبت به دو شاخه ی دیگر یعنی معانی و بیان کم ارزش تر جلوه داده شد؛ به گونه ای که علمای بلاغت در برخی تعاریف خویش، بلاغت را در دو علم معانی و بیان محصور نمودند. دلیل این امر شاید، به ذاتی ندانستن زیبایی آرایه های بدیعی برمی گردد. در صورتی که بسیاری از این آرایه ها با شاخه های علم بیان از جمله تشبیه، مرتبط هستند. پذیرفتن چنین ارتباطی، فضای جدیدی را به روی دیدگان ما می گشاید. این فضا بسیار گسترده است و روابط معنایی به عنوان عناصر و معیارهای زیباشناسی، در آن نقش ارزنده ای دارند. با قرار گرفتن در چنین فضایی، بسیاری از آرایه های علم بدیع همچون دو شاخه ی دیگر علم بلاغت، از زیبایی ذاتی برخوردار خواهند شد. این عناصر عبارتند از:استدلال، مبالغه، بزرگ نمایی، ایهام، استطراد، تقارن، وحدت در کثرت، شگفت انگیزی و غیره است.
این مقاله، برای بیان این زیبایی ادبی و فنی در آرایه های بدیعی، به بررسی آرایه های مبتنی بر تشبیه می پردازد. این آرایه ها شامل : حسن تعلیل، تفریع، تجاهل العارف، جمع، تفریق، جمع و تفریق و تجرید است.
المحسّنات,البدیعیة,التّشبیه,عناصر الجمال,العلاقات الدلالیة,آرایه های بدیعی,تشبیه,عناصر زیبایی,روابط معنایی(semantic relation)
81
99
http://aijh.modares.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-1000-7467&slc_lang=fa&sid=31
محمد جواد
حصاوی
محمد جواد
حصاوی
100319475328460049396
100319475328460049396
No
استادیار دانشگاه خلیج فارس (بوشهر)
استادیار دانشگاه خلیج فارس (بوشهر)