Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

---

اصل مسؤولیت، بدون هیچ اختلافی پذیرفته شده و قانون نیز به طور کلّی ناظر بر مسؤولیت و تعیین چارچوب قواعد آن است. بحث در خصوص مسؤولیت، بویژه به اعتبار وصف کیفری آن، در زمره ی دقیق ترین، مهم ترین و در عین حال دشوارترین مباحث حقوقی است. امّا دشوارترین مسأله در مسؤولیت کیفری و جنبه ی مشکل زا در تعیین چارچوب ِ مبانی آن، ارتباط وثیق بحث با اراده و آزادی آن - به عنوان جوهره ی انسانی و بن مایه ی اهلیت جنایی- است. بحث اراده تنها حقوقدانان را به خود مشغول نساخته است؛ بلکه پیش تر، توجّه بسیاری را به خود معطوف کرده است. بنیان مسؤولیت کیفری به شکل مستقیم و لازمی با مسأله ی اراده، آزادی و نقش آن در رفتار ارتکابی ارتباط می یابد. بحث و بررسی در این ارتباط نیز در گام نخست، فلسفی است؛ زیرا با قضیه ی جبر و اختیار - که از محوری ترین و در عین حال دشوارترین مباحث فلسفه است- مرتبط می شود. حقوقدانان- همچون روانشناسان - اظـهار می دارند که تکوین رفـتار ارادی، مسبوق به کنش های مقدّماتی و تبعاً اجرایی است؛ اولین مرحله، جهت مندی فکر به سوی موضوع معیّنی است که در اصطلاح، ادراک نامیده می شود. متعاقباً، مرحله ی تدبّر یا سنجش برایند مضار و منافع مطرح می شود. سپس مرحله ی سوم که ناظر بر خواست درونی است، شکل می پذیرد. آخرین مرحله نیز مرحله ی تنفیذ و اجراست. مرحله ی اخیر، ناظر بر رفتار خارجی است؛ در حالی که مراحل سه گانه ی نخست، مراحل درونی و نفسانی است. در حقیقت، دو مرحله از آنها به اندیشه باز می گردند و مرحله ی سوم - در جنب مرحله ی چهارم - همان اراده ی مورد نظر است. این موضوع بدان معنی است که اراده، ماهیتاً، از عناصر مختلفی تشکیل می شود و مراحل متمایزی را پشت سر می گذارد؛ بر همین اساس ضروری است توجّه شود عواملی که اراده را فاسد (غیر معتبر) می سازند، ممکن است در مرحله ای از مراحل شکل گیری رفتار ارادی واقع شوند. عوامل یاد شده ممکن است بر ادراک تأثیر نهند و آن را معدوم یا مخدوش کنند. همچنین ممکن است بر نیروی تدبّر تأثیر گذاشته و آن را فاسد یا زائل سازند. خواست درونی نیز ممکن است در نتیجه ایراد خدشه به واسطه عوامل مؤثر، از مقوّمات صحیح خود منتزَع شود؛ همچنانکه مرحله اجرایی هم ممکن است از انگیزه های واقعی خود منفصل شود و با انگیزه های وهمی یا نادرستی همراه گردد. در این مقاله، تلاش می کنیم مفهوم اراده و نقش اساسی آن را - با استناد به آرای حقوقی و منابع قانونی - در اهلیت جنایی و تبعاً مسؤولیت کیفری تبیین نماییم.

Full-Text [DOC 311 kb]   (10702 Downloads)    

Add your comments about this article : Your username or Email:

---